Miłość jest jednym z najczęściej poruszanych tematów w literaturze, szczególną zaś popularnością cieszy się motyw miłości nieszczęśliwej. Cierpiący kochankowie zostali sportretowani wiele razy w różnych dziełach. Motyw miłości beznadziejnej i skazanej na niepowodzenie jest właściwie tak stary, jak sama literatura. W zależności od epoki zmieniają się za to powody, przez które kochankowie nie mogą być razem. Miłość nieszczęśliwa ma więc wyjątkowo bogatą reprezentację w historii literatury. Czytelnicy zaś od lat znajdują w tych historiach odbicie własnych przeżyć – mają one bowiem w sobie coś uniwersalnego, co sprawia, że w dwudziestym pierwszym wieku wciąż są one aktualne.
Dzieje Tristana i Izoldy
„Dzieje Tristana i Izoldy” to jedna z najstarszych opowieści o nieszczęśliwej miłości. Mówi ona o tym, jak Tristan – rycerz króla Marka – udał się na poszukiwania żony dla swojego władcy i tak spotkał Izoldę Złotowłosą. W trakcie podróży do Kornwalii Tristan i Izolda przez przypadek wypili magiczny napój przeznaczony dla przyszłych małżonków i zakochali się w sobie.
Tak rozpoczyna się historia ich nieszczęśliwego uczucia – Izolda bowiem wyszła za mąż za króla Marka, Tristan zaś poślubił Izoldę o Białych Dłoniach. Jednak zakazana miłość trwała dalej, kochankowie widywali się ze sobą wbrew zakazom i rozsądkowi. Ich miłość trwała do końca ich życia, unieszczęśliwiają też całe ich otoczenie. Ich romans zakończyło dopiero wygnanie Tristana z Kornwalii. Nie pożegnali się oni nawet przed śmiercią – Tristan zmarł, zanim zdążył spotkać się z Izoldą. Ich miłość została na wieki symbolem beznadziejnej, nieszczęśliwej, a mimo to wciąż trwającej. Nie mieli oni szans na wspólne życie, a mimo to wciąż próbowali osiągnąć ten cel, co udawało im się tylko przez krótkie chwile. Nie poddawali się jednak oni aż do swojego ostatniego wspólnego oddechu.
Romeo i Julia – William Szekspir
Romeo i Julia stanowią chyba najbardziej znaną parę nieszczęśliwych kochanków w historii literatury. Byli oni przedstawicielami dwóch zwaśnionych od lat rodów Montekich i Kapuletich. Nie przeszkodziło im to jednak w zakochaniu się w sobie. Niestety, ze względu na konflikt rodów ich związek był skazany na porażkę. Romeo i Julia mimo to cały czas walczyli o swój związek, próbowali omijać im rzucane przez los przeszkody, wzięli nawet potajemnie ślub, jednak to wszystko zdało się na nic.
Ich uczucie doprowadziło do śmierci kilku osób – członkowie rodów walczyli ze sobą, w wyniku czego polegli Merkucjo i Tybalt, Romeo zaś został wygnany z Werony. Julii zaś zaczęła grozić bigamia – nieświadoma jej ślubu z Romeem rodzina chciała wydać ją za Parysa. By nie dopuścić do tego, Julia upozorowała własną śmierć, wypijając miksturę, która wprowadziła ją w letarg. Nie wiedział o tym Romeo, który powrócił do miasta i odnalazł jej nieruchome ciało. Nie mogąc znieść życia bez Julii, popełnił samobójstwo. Ona zaś po przebudzeniu poszła w jego ślady. Ich miłość zakończyła się więc śmiercią.
Nie mieli oni szansy zaznać wspólnego szczęścia i połączyli się ze sobą dopiero po śmierci. ich imiona na zawsze stały się symbolem nieszczęśliwej miłości i ogromnej tragedii, jaką sprowadziły na nich ich rodziny. Kochali się oni tak bardzo, że nie byli w stanie żyć bez siebie i woleli wybrać śmierć, niż dalszą egzystencję bez ukochanej osoby.
Dziady – Adam Mickiewicz
Gustaw, którego opisał Mickiewicz w „Dziadach” to typowy bohater romantyczny, a jego postać wiąże się z motywem miłości nieszczęśliwej. Jest on bowiem zakochany w kobiecie, z którą nie może być, co sprawia, że Gustaw nieustannie cierpi. Miłość doprowadziła go do obłędu, a następnie zaś do śmierci samobójczej. Gustaw nie był bowiem w stanie żyć bez ukochanej – przekonany był o tym, że łączące ich uczucie jest jedyne w swoim rodzaju, oni sami zaś są bratnimi duszami. Sądził, że nie spotka już nigdy drugiej takiej osoby i nie przeżyje tak intensywnej i prawdziwej miłości. Życie bez wybranki nie miało dla niego żadnego sensu.
Gustaw obwinia też czytane przez niego „księgi zbójeckie”, które pokazały mu taką miłość i ukształtowały jego światopogląd. Wydaje mu się, że bez ich wpływu byłby szczęśliwym i wolnym człowiekiem. Jego ukochana porzuciła go, wychodząc za mąż za innego mężczyznę, Gustaw zaś nawet po śmierci skazany jest na męki – co roku wstaje z grobu i wciąż na nowo przeżywa odrzucenie i tragedię, która go spotkała. Nie może on uciec od nieszczęśliwej miłości, którą przeżył za życia, ściga go ona nawet w zaświatach.
Lalka – Bolesław Prus
Bolesław Prus stworzył kompleksowy portret uczucia łączącego Izabelę Łęcką i Stanisława Wokulskiego. Jest on oparty na motywie nieszczęśliwej miłości, jaką Wokulski żywił do swojej wybranki. Dla niej był gotów poświęcić wszystko – czas, zdrowie i majątek, próbował się także dopasować do wyższej klasy społecznej, z której ona pochodziła.
Niestety wszystkie te starania nie przynosiły efektów, panna Izabela bowiem gardziła Wokulskim – zwykłym handlarzem, który dorobił się majątku, małżeństwo zaś traktowała jako konieczną inwestycję i miała wysokie oczekiwania wobec ewentualnego kandydata na męża. Wokulski cierpiał z powodu uczucia do niej coraz bardziej, starał się ją zdobyć (na przykład wykupując długi jej ojca), czasami zaś próbował się od tej miłości ostatecznie uwolnić. Doprowadziła go w końcu na skraj rozpaczy i najprawdopodobniej popełnił on samobójstwo. Nie dane mu było bowiem być z Izabelą, a żyć bez niej już nie potrafił. Jego nieszczęśliwa, jednostronna miłość na stałe zapisała się w historii literatury jako jeden z najtragiczniejszych jej przykładów.
Motyw nieszczęśliwej miłości w innych dziełach
Motyw nieszczęśliwej miłości jest obecny także w innych dziełach:
- Abelard i Heloiza – to historia nauczyciela i dużo młodszej od niego uczennicy, którzy nie mogli być razem.
- Cierpienia młodego Wertera Johanna Wolfganga Goethego – Werter zakochał się w kobiecie zaręczonej z kimś innym, nie mogąc być z nią, wolał popełnić samobójstwo.
- Konrad Wallenrod Adama Mickiewicza – główny bohater poświęca swoje małżeństwo dla ojczyzny.
- Pan Tadeusz Adama Mickiewicza – pojawia się tam motyw nieszczęśliwej miłości Jacka Soplicy i Ewy Horeszkówny, która kończy się tragedią.
- Kordian Juliusza Słowackiego – uczucia głównego bohatera zostają odrzucone, przez co próbuje on popełnić samobójstwo.
- Balladyna Juliusza Słowackiego – Filon odnajduje w lesie martwą Alinę i zakochuje się w niej.
- Quo vadis Henryka Sienkiewicza – pojawia się tam motyw wzgardzonej przez Nerona kochanki.
- Kamizelka Bolesława Prusa – szczęśliwe małżeństwo kończy się, gdy mąż umiera na gruźlicę.
- Ludzie bezdomni Stefana Żeromskiego – Judym musi wybrać między miłością do Joasi a obowiązkiem wobec społeczeństwa.
- Granica Zofii Nałkowskiej – wzgardzona kochanka oblewa swojego ukochanego kwasem w ramach zemsty.