“Boska komedia” to włoski poemat autorstwa Dantego Alighieri. Powstawała ona w latach 1308-1321, a w druku pierwszy raz ukazała się w roku 1472. Jest to jeden z najważniejszych tekstów kultury europejskiej i zawiera on wiele refleksji filozoficznych, teologicznych oraz historycznych. Poemat opiera się na katabazie i tym samym przedstawia wędrówkę poety (czyli Dantego) przez zaświaty – Piekło, Czyściec i Raj. Poemat został podzielony więc na trzy części i jest tryptykiem. Dzieło miało być hołdem dla zmarłej ukochanej Dantego, czyli Beatrycze, która także pojawia się w poemacie. Wyróżnić w tekście można wiele motywów literackich, na których oparte są refleksje poety.
Motyw wędrówki
Najważniejszy w “Boskiej komedii” jest motyw wędrówki głównego bohatera. Nazwać go też można motywem katabazy, czyli zstąpieniem bohatera do świata umarłych, który wykorzystywał już Wergiliusz w “Eneidzie” (który jest też jednym z jego przewodników po zaświatach). Podróż Dantego trwa trzy dni, rozpoczyna się w nocy z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek, a kończy się w Wielkanoc. Czas wędrówki na wymiar symboliczny – Dante wędruje po zaświatach w czasie, w którym Chrystus umiera i zmartwychwstaje. Jego podróż rozpoczyna się w Piekle, następnie poeta odwiedza Czyściec, a na końcu trafia do Raju. Wędrówka ta ma kilka wymiarów. Na pierwszy plan wybija się przedstawienie obrazu chrześcijańskich zaświatów oraz ich organizacji. Dante w czasie wędrówki próbuje odnaleźć także utraconą wiarę oraz sens życia. Bohater zmienia się pod wpływem widoków, jakie zostały mu ukazane. Jest to więc także obraz duchowej przemiany poety.
Motyw zaświatów
Drugim ważnym motywem poematu są zaświaty, bo to właśnie po nich wędruje przez trzy dni Dante. Podzielone są one na trzy części – Piekło, Czyściec i Raj. Taka kolejność ich ukazania ma charakter alegoryczny – przedstawiają one drogę człowieka od upadku i grzechu, poprzez pokutę, aż do zbawienia duszy. Człowiek stopniowo wznosi się, dźwiga z upadku, jakim jest występek, aż ostatecznie jest godzien, by stanąć przed obliczem Boga. Dodatkowo Dante obrazuje szczegółowo wygląd zaświatów, ukazując między innymi podział Piekła na dziewięć kręgów, z których każdy jest przeznaczony dla innego rodzaju grzeszników.
Motyw Boga
Podróż Dantego w poemacie prowadzi go do przedstawienia motywu Boga. Poeta staje przed jego obliczem w niebie, co wywiera na niego ogromny wpływ i wstrząsa jego emocjami. Spotkanie Boga doprowadza Dantego do ekstazy i sprawia, że dochodzi on do wniosku, że to miłość boża jest głównym sensem życia człowieka. Jest ona też najważniejszą siłą rządzącą światem ludzi -decyduje ona o ich losach i od niej zależy wszystko, co ma miejsce na świecie. Bóg jest ostateczną odpowiedzią na wszystkie trapiące ludzkość wątpliwości i pytania, a jego działania zawsze mają sens.
Motyw cierpienia
Motyw cierpienia jest w “Boskiej komedii” zobrazowany za pomocą dusz cierpiących męki w Piekle. Zostało ono podzielone na dziewięć kręgów, a w każdym z nich inny rodzaj grzeszników odbiera swoją karę za grzechy i cierpi. Poeta w ten sposób ukazuje, że karą za występne życie jest cierpienie, które nigdy się nie kończy i któremu nie można ulżyć. Nie można od niego uciec, każda dusza otrzymuje to, na co zasłużyła. Cierpienie za grzechy jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych motywów w tekstach związanych z chrześcijaństwem. Za grzechy wszystkich ludzi cierpiał też na krzyżu Chrystus, który w ten sposób odkupił winy świata, by ludzkość mogła zostać zbawiona.
Motyw mistrza
W poemacie pojawia się także motyw mistrza. Dante nie wędruje po zaświatach sam, na początku towarzyszy mu w tym Wergiliusz. Odnajduje on poetę w ciemnym lesie, gdy ten zrozpaczony nie potrafi się z niego wydostać. Następnie Wergiliusz oprowadza Dantego po piekle, tłumacząc mu i opowiadając, co tak naprawdę widzi. Wergiliusz jest więc mistrzem i mentorem Dantego, który wprowadza go w tajemnice zaświatów i tłumaczy, jak wygląda porządek świata. Dante ufa Wergiliuszowi i podąża za nim przez Piekło, aż do Czyśćca, w którym mistrz go opuszcza. Bez przewodnictwa Wergiliusza Dante nie mógłby poruszać się po zaświatach i nie zrozumiałby tego, co widzi.
Motyw kary
Wraz z motywem cierpienia pojawia się w “Boskiej komedii” także motyw kary. Dante obserwuje w piekle dusze ludzi, którzy popełnili różnego rodzaju zbrodnie, za które teraz pokutują, znosząc wieczne cierpienie. Opisana została więc przez poetę idea chrześcijańskiej kary za grzechy i pośmiertnego rozliczenia człowieka z czynów, które popełnił w ciągu swojego życia. Dante poświęca temu zagadnieniu wiele miejsca i dokładnie opisuje poszczególne kręgi piekielne i ich przeznaczenie oraz zróżnicowane kary stosowane wobec potępionych dusz. Na początku spotyka on ludzi, którzy w pewien sposób cierpią jednak za coś, na co nie mają wpływu – żyli szlachetnie, ale nie mogą dostąpić zbawienia, urodzili się bowiem jeszcze przed Chrystusem. Piekło kończy się z kolei kręgiem, w którym swoją karę odbywają najgorsi zdrajcy, tacy jak Lucyfer, Judasz, Kasjusz oraz Brutus.