“Kamienie na szaniec” to znana powieść Aleksandra Kamińskiego, która wydana została w roku 1943. Opowiada ona o działalności członków Szarych Szeregów i skupia się na losach takich bohaterów jak Rudy, Alek i Zośka. Powieść oparta jest na wydarzeniach historycznych i faktycznie żyjących w czasach II wojny światowej osobach. Kamiński swoją opowieść oparł na relacji Zośki, czyli Tadeusza Zawadzkiego, który brał udział w opisywanych wydarzeniach i zginął w trakcie jednej z akcji. Jednym z najważniejszych wydarzeń w powieści jest znana akcja pod Arsenałem. W dziele Kamińskiego wyszczególnić można wiele motywów literackich.
Motyw wojny
Ponieważ akcja powieści ma miejsce w trakcie jednego z największych konfliktów zbrojnych w historii świata, to jednym z najbardziej oczywistych i istotnych motywów jest wojna. Przedstawiane wydarzenia rozgrywają się w okupowanej przez hitlerowców Warszawie i w jej okolicach. II wojna światowa wyjątkowe piętno odcisnęła na pokoleniu młodych ludzi, którzy właśnie wchodzili w dorosłość, gdy wybuchła – należą do niego właśnie główni bohaterowie, czyli Rudy, Alek i Zośka. Wojna u Kamińskiego opisana jest z ich perspektywy oraz przedstawione zostały ich działania, których celem było stawianie oporu okupantowi. Autor nie wahał się także przed opisywaniem brutalnych wydarzeń, które mają miejsce w trakcie konfliktu zbrojnego, jak na przykład przesłuchanie Jana Bytnara oraz jego śmierć.
Motyw okupacji
Oprócz wojny przedstawione zostało także życie w okupowanej Warszawie i sposoby walki z najeźdźcą, jakie stosowali bohaterowie książki. Mimo swojego młodego wieku starali się oni wyrażać swoją niezgodę na rzeczywistość wszelkimi dostępnymi im sposobami. Okupacja była dla nich doświadczeniem trudnym i nie mieli zamiaru się pogodzić z tym, że najeźdźcy pojawili się w ich ojczyźnie. Rozkleili więc w mieście afisze, zajmowali się dystrybucją podziemnych wydawnictw oraz dołączyli do organizacji harcerskiej – Szarych Szeregów, dzięki czemu mogli podejmować się wykonywania coraz poważniejszych i bardziej odpowiedzialnych zadań. Jednym z nich było odsłonięcie polskiej tablicy na pomniku Mikołaja Kopernika. Uczestnictwo w walce z okupacją ostatecznie doprowadziło trójkę głównych bohaterów do śmierci – poświęcili więc oni wszystko co mieli, by uwolnić swoją ojczyznę.
Motyw śmierci
Główni bohaterowie w wyniku swoich działań przeciwko okupantom tracą życie, dlatego więc ważnym motywem powieści jest także śmierć. Pojawia się ona zawsze w dziełach traktujących o wojnie, nie inaczej jest więc u Kamińskiego. Śmierć to wszechobecny element konfliktów zbrojnych i nie omija nawet ludzi młodych, mających przed sobą całe życie. Bohaterowie codziennie wykonywali zadania, które narażały ich na poważne konsekwencje, w tym właśnie utratę życia, ale to zagrożenie nie powstrzymywało ich przed wykonywaniem obowiązków. Ostatecznie jednak Alek umiera w wyniku obrażeń, które odniósł w akcji pod Arsenałem. Rudy zakatowany został w trakcie przesłuchania gestapo, natomiast Zośka ginie w trakcie akcji likwidowania posterunków niemieckiej żandarmerii. Śmierć w powieści Kamińskiego może przyjść po każdego, nieważne czy młodego czy starego, tak jak miało to miejsce w trakcie faktycznej wojny.
Motyw przyjaźni
Bardzo ważnym motywem powieści jest przyjaźń. Łączy ona trójkę głównych bohaterów – Rudego, Alka i Zośkę. Silne więzi i relacje nawiązują się między nimi i są jeszcze bardziej zacieśnione na skutek życia w nieustannym napięciu, strachu i zagrożeniu. Przyjaźń jest jedną z niewielu pozytywnych rzeczy, które oferuje życie w samym środku wojny, gdy nigdy nie wie się, czy druga osoba następnego dnia wciąż będzie wśród żywych. To właśnie przyjaźń i jej siła sprawiły, że bohaterowie podjęli się ryzykownej akcji pod Arsenałem, by uwolnić swojego przyjaciela, Rudego, z rąk gestapowców. Przyjaźń ma więc ogromną moc, która motywuje ludzi do działania i do poświęcenia się.
Motyw dojrzewania
Ponieważ bohaterowie utworu to ludzie młodzi – właśnie ukończyli szkołę – to istotny dla nich jest motyw dojrzewania. Początkowo są oni po prostu młodymi ludźmi, którzy zaczynają dopiero dorosłe życie, ale wojna zmusiła ich do szybkiego dorastania i dojrzewania. Bohaterowie z dnia na dzień zostali postawieni w sytuacji granicznej i zaczynają się zmieniać pod względem wojennych doświadczeń. Odebrano im szansę na stopniowy, zrównoważony rozwój, jaki był udziałem ich równolatków w czasach pokoju. Ich obowiązki są o wiele poważniejsze i niebezpieczne niż zazwyczaj ma to miejsce w przypadku osób w ich wieku. Ich dojrzewanie jest więc niejako przyspieszone i wymuszone dramatycznymi okolicznościami.
Motyw bohaterstwa
Istotny dla powieści jest także motyw bohaterstwa, które jest udziałem trójki przyjaciół. Nie zważając na swoje bezpieczeństwo, narażają oni życie, by służyć swojej ojczyźnie i próbują ją wyzwolić spod okupacji nazistów. ich postawa wynika z potrzeby ich serca. Patriotyzm okazał się być w nich silniejszy od strachu i zapłacili za to najwyższą cenę, ginąc w trakcie akcji i walk.