„Madame” autorstwa Antoniego Libery to powieść, która zabiera współczesnego czytelnika w podróż do czasów poprzedniego ustroju i zapoznaje go z realiami życia w ówczesnym systemie. Opowiada ona przede wszystkim historię miłości zdolnego ucznia do jego nauczycielki języka francuskiego, tytułowej Madame. Dzieło to zostało opublikowane w roku 1998 po konkursie literackim, jakie zorganizowało wydawnictwo Znak. Jest to z jednej strony historia młodzieńczego uczucia, a z drugiej obraz życia w realiach Polski Ludowej, jaki zostaje sporządzony przez autora po latach na podstawie jego wspomnień.
Madame – streszczenie krótkie
Powieść Libery osadzona jest w czasach PRL-u i narrator na początku wprowadza czytelnika do realiów życia w tym systemie. Sam wówczas uczęszczał do szkoły średniej. Po latach wspomina swoją młodość, która stanowi akcję tego dzieła. Narrator opowiada o czasie, kiedy był uczniem ostatniej klasy w liceum warszawskiego na Żoliborzu.
Dzieło rozpoczyna się od krytyki czasów minionych, które bohater ocenia bardzo negatywnie. Próbuje działać mimo sprzeciwu władz, także tych szkolnych i usiłuje założyć zespół muzyczny czy teatr, jednak jego działania są powstrzymywane.
Pewnego dnia w szkole zjawia się jej nowa dyrektorka i nauczycielka języka francuskiegi, czyli Madame. Wyróżnia się ona na tle innych nauczycieli i w związku z tym szybko zaczyna budzić zainteresowanie. Fascynacja narratora tą kobietą budzi się po uczestnictwie w lekcji o „Popiołach” Stefana Żeromskiego, jaka została przeprowadzona przez Madame.
Narrator zaczyna podejmować próby nawiązania kontaktu z Madame, czego przykładem jest między innymi napisanie opowiadania „Pieśni Panny i Wodnika”. Chce on bowiem dać kobiecie do zrozumienia, że jest nią szczególnie zainteresowany. Próbuje też zyskać jak najwięcej informacji na jej temat, na przykład śledzi ją, by dowiedzieć się, gdzie Madame mieszka. Jednak jego uczucia są jego tajemnicą i nie zwierza się z nich innym.
Mimo ogromnego wysiłku, jaki bohater wkłada w zaimponowanie Madame i nawiązanie z nią więzi, kobieta jest wciąż zimna i oschła. Bohater zaczyna nawet angażować się w artystyczne przedsięwzięcia w mieście, by spędzić z Madame więcej czasu.
Z czasem wysiłek zaczyna się zwracać i narrator gromadzi o Madame kolejne informacje, takie jak jej drugie imię, data urodzenia czy historia rodziny. Kobieta okazuje mu coraz więcej sympatii i zmniejsza dystans między sobą a uczniem. W czasie balu maturalnego tańczą razem i Madame pozwala narratorowi odprowadzić się do domu, odbywają zatem razem wieczorny spacer. Bohater dzieli się wówczas z nauczycielką swoimi planami na przyszłość, chce się on bowiem zająć po studiach romanistycznych pisarstwem,
Z czasem Madame i bohater rozdzielają się, ponieważ on rozpoczyna studia, a ona wyjeżdża na staż do Francji. Z czasem narrator zdobywa dyplom magistra filologii romańskiej i wraca do swojego liceum, by odbyć tam praktyki nauczycielskie. Dowiaduje się wówczas, że relacja jego i Madame stała się praktycznie szkolnym mitem. Opowiada uczniowi zmyśloną historię o swoim wyjeździe z Madame do Szwajcarii.
Pewnego dnia po swoich urodzinach bohater otrzymuje paczkę z Francji. Okazuje się, że to prezent od Madame, która nie zapomniała o swoim uczniu i dała mu znać, że jego zainteresowanie nie było jednostronne. Wysłała mu pocztówkę z Mont Blanc i pióro firmy o takiej samej nazwie.
Bohater dodaje jeszcze postscriptum, w którym opisuje wprowadzenie stanu wojennego w Polsce. Wspomina także o wydaniu na Zachodzie rękopisu swojej powieści debiutanckiej. Tylko tam może zostać ona wydrukowana, ze względu na obecną w Polsce cenzurę.
Madame – streszczenie szczegółowe
Przybycie Madame
Narrator i zarazem główny bohater powieści wraca wspomnieniami do czasów swojej młodości, która przypadła na okres PRL-u. Mężczyzna to człowiek wykształcony i obyty, narzeka zatem na panujący wówczas marazm, nudę i zastój intelektualny. Uczęszczał wtedy do warszawskiego liceum na Żoliborzu, opowiada o ostatniej klasie i przygotowaniach do matury. By przełamać wszechobecną nudę, próbował założyć zespół muzyczny Modern Jazz Quartet oraz działać w teatrze, ale jego inicjatywy są blokowane przez władze szkolne.
Pewnego dnia w szkole zjawia się jednak nowa dyrektorka i nauczycielka języka francuskiego, czyli tytułowa Madame. Jest młoda i wyróżnia się na tle innych – ubiera się w sposób oryginalny, używa francuskich perfum, jest zdystansowana i atrakcyjna, porównywana do Królowej Śniegu. Szybko wzbudza zainteresowanie szkolnej społeczności. Była także postrachem większości uczniów.
Fascynacja narratora Madame
Wszystkie te cechy Madame, a zwłaszcza jej uroda i oryginalność, sprawiają, że narrator zaczyna być nią zafascynowany. Ma to miejsce zwłaszcza pod wpływem przeprowadzonej przez nią lekcji na temat „Popiołów” Stefana Żeromskiego. Wówczas stała się dla niego prawdziwym ideałem kobiety. Składały się na to jej eleganckie stroje, codziennie inne, oryginalne perfumy, sposób wypowiadania się czy też sposób bycia. Wszystko to też prowadziło do nieustannych plotek na jej temat, ponieważ wzbudzała zainteresowanie.
Tymczasem narrator zaczął podejmować próby okazania jej zainteresowania, na przykład poprzez napisania opowiadania pod tytułem „Pieśni Panny i Wodnika”. W tekście o znakach zodiaku starał się jej dać do zrozumienia, że jest nią prawdziwie zafascynowany. Znał on biegle francuski, co ułatwiało mu to zadanie. Zaczął też zbierać informacje o niej, na przykład śledził ją, by ustalić jej adres zamieszkania. Skrywa on jednak te uczucia przed innymi i pozostają one jego tajemnicą.
Mimo tych wszystkich starań Madame pozostaje oschła. Nie przeszkadza to jednak narratorowi w wyczekiwaniu na zajęcia z nią. Jej zimne zachowanie pobudza tylko dodatkowo jego wyobraźnię. Bierze nawet udział w artystycznych wernisażach, które organizuje Ambasada Francuska. Jest to dla niego okazja, by spędzać więcej czasu z Madame.
Madame pozwala się zbliżyć do siebie
Z czasem narrator zbliża się jednak do Madame, która zmniejsza dystans między sobą a uczniem. Dowiaduje się on wówczas, że kobieta ma na drugie imię Wiktoria, poznaje jej datę urodzenia, a także historię jej rodziny i losy tułaczki po Hiszpanii i Francji. Narrator wie już też, że po powrocie do Polski studiowała na Uniwersytecie warszawskim i to tam napisała pracę magisterską z twórczości Simone de Beauvoir. Udaje mu się nawet dotrzeć do odpowiednich dokumentów na uczelni.
Gdy bohater kaleczy sobie dłoń w czasie zajęć technicznych, Madame troskliwie opatruje go w pracowni technicznej. Razem dyskutują w gabinecie dyrektorskim, wymieniając się pięknymi cytatami z „Fedry” Racine’a. W czasie balu maturalnego Madame zaprasza do tańca narratora, kiedy jest on już absolwentem jej szkoły. Później narrator odprowadza ją jeszcze do domu i odbywają wspólnie wieczorny spacer. W jego trakcie kobieta wypytuje chłopca o jego dalsze plany na przyszłość. Ten oznajmia jej, że pójdzie na studia romanistyczne, a potem zajmie się pisarstwem.
Nauczycielka przywołuje wówczas historię Josepha Conrada, który zdobył sławę na świecie, ale nie pisał w języku polskim. Niestety drogi Madame i narratora rozdzielają się. On zaczyna studia, a ona wyjeżdża na staż do Francji.
Relacja Madame i narratora po latach
W czasie studiów bohater zdobywa tytuł magistra filologii romańskiej i wraca do swojego dawnego liceum, by odbyć tam praktyki nauczycielskie. W tym czasie dowiaduje się, że jego relacja z Madame stała się szkolnym mitem, podawanym dalej kolejnym uczniom,. Podsyca tę historię, opowiadając o ich zmyślonym wspólnym wyjeździe do Szwajcarii.
W dzień po urodzinach narratora przychodzi do niego z Francji paczka. Okazuje się ona być prezentem od Madame, która nie zapomniała o swoim dawnym uczniu. W przesyłce znajduje się pocztówka z Mont Blanc i pióro sygnowane tą samą nazwą. Jest to dowód na to, że Madame także była zaangażowana w tę platoniczną relację. Znała nawet datę urodzenia narratora i zapamiętała ją przez te wszystkie lata. Ona także była nim zatem zainteresowana. Jest to dla bohatera bardzo ważny moment.
Po tej opowieści autor dodaje jeszcze postscriptum napisane dziesiątego września 1983 roku. Opowiada w nim o tym, jak wprowadzono w Polsce stan wojenny i co to oznaczało dla społeczeństwa. Bohatera przed internowaniem uratowało to, że tej nocy przebywał poza Warszawą. Potem w ukryciu zaczął pisać swoją debiutancką powieść. Jej fundamentem miał być ocalały przed rewizją dziennik, opowiadający o dawnych czasach. Dzieło miało być przekazane komuś zaufanemu na Zachodzie i tam wydane. Autor opiera się na swoich doświadczeniach z tamtego okresu. W Polsce nie miało ono bowiem szans się oficjalnie ukazać ze względu na tematykę utworu i panującą w kraju cenzurę.