Druga część trylogii Henryka Sienkiewicza, czyli „Potop” to powieść historyczna, a jej akcja osadzona jest w czasach potopu szwedzkiego, kiedy to Polska została zaatakowana przez wojska przybywające zza Bałtyku. Czas trwania powieści rozciągnięty jest na kilka lat, a bohaterowie nieustannie przemieszczają się po terenie ogarniętej wojną Rzeczypospolitej. Bohaterowie odwiedzają więc Wielkopolskę, Śląsk, Żmudź czy Podlasie.
Sienkiewicz posłużył się wydarzeniami z czasów potopu szwedzkiego jako tłem dla opisywanych przez niego przygód wykreowanych przez siebie bohaterów. Sam potop szwedzki faktycznie miał miejsce w latach 1655-1660. Sienkiewicz w drugiej części trylogii zawarł wydarzenia z okresu między styczniem 1655 roku a jesienią 1657 roku, czyli opisał on około dwóch lat z pięcioletniego konfliktu. W dziele znaleźć też można panoramę obyczajów, kultury i historii całego burzliwego wieku XVII.
Powieść podzielona jest na trzy tomy, a w każdym z nich akcja dzieje się w innym miejscu. Tom I zabiera czytelnika na Podlasie i Żmudź na początku roku 1655. Pojawia się w nim także majątek Skrzetuskich, a także ukazane zostają Kiejdany, gdzie zawarto układ w październiku 1655 roku.
Tom II rozpoczyna się jeszcze jesienią 1655, kiedy to na Podlasiu szlachta zbiera się w swoim pospolitym ruszeniu. Następnie akcja przenosi się do Jasnej Góry, gdzie zimą nastąpiło oblężenie klasztoru. Dalej Sienkiewicz opisuje wiosnę kolejnego roku, powrót króla do Polski oraz podróż Kmicica przez Morawy i Zamość, aż ostatecznie akcja ponownie wraca na Podlasie.
Tom III opisuje walki i starcia w miejscach takich jak Gołąb, Warka, Zamość, Jarosław czy też sama Warszawa. Jednym z ważniejszych starć była także bitwa pod Prostkami. Sienkiewicz opisał więc wiele pól bitewnych, które faktycznie znane są z prawdziwej historii potopu szwedzkiego. Akcja książki kończy się klamrą kompozycyjną, ponownie przenosząc się na Żmudź, gdzie zaczęły się wszystkie perypetie i przygody bohaterów opisywanych przez autora.
„Potop” jest więc powieścią, w której czas i miejsce akcji można porównać do relacji historycznych z okresu potopu szwedzkiego. Sienkiewicz opisał faktycznie istniejące miejsca i odniósł się do historycznych wydarzeń, opisy których można znaleźć między innymi w szkolnych podręcznikach. Inspirował się wieloma dziełami z tamtego okresu, dzięki czemu stosunkowo wiernie oddał realia opisywanych przez siebie czasów wieku XVII.