Fiodor Dostojewski to znany rosyjski twórca literatury, a jednym z jego najsłynniejszych dzieł wciąż pozostaje powieść zatytułowana „Zbrodnia i kara”. Jest ona właściwie psychologicznym portretem umysłu przestępcy i mordercy, a całość stanowi także doskonałe studium jego szaleństwa i narastających wyrzutów sumienia. Zostało to przez Dostojewskiego ukazane na przykładzie głównego bohatera powieści, czyli byłego studenta prawa, Rodiona Raskolnikowa, który pewnego dnia decyduje się zamordować siekierą starą lichwiarkę. To bohater dynamiczny, w trakcie trwania powieści dokonuje się w nim bowiem głęboka, wewnętrzna przemiana.
Charakterystyka Rodiona Raskolnikowa
Rodion Raskolnikow to człowiek jeszcze młody. W czasie trwania akcji powieści ma on zaledwie około dwudziestu trzech lat. Opisywany jest jako przystojny mężczyzna. Wyróżniają go ciemne oczy, a jego sylwetka jest wysoka i smukła. Mimo tej urody Rodion nie sprawia pozytywnego wrażenia na pierwszy rzut oka. Z powodu biedy jest bowiem bardzo zaniedbany, nosi zniszczone ubrania i nie troszczy się o swój wygląd zewnętrzny. Zwracają na to uwagę nawet jego znajomi, Rodion nosi bowiem takie rzeczy jak staroświecki, dziurawy kapelusz, co przyciąga uwagę przechodniów na ulicy.
Rodion żyje w straszliwej nędzy. Niegdyś był studentem prawa, co miało mu zapewnić perspektywy na lepszą przyszłość. Niestety kłopoty finansowe Raskolnikowa i jego rodziny sprawiły, że ten młody człowiek musiał porzucić naukę i marzenia o lepszej przyszłości dla siebie i bliskich. Nie stać go bowiem nawet na czynsz za nędzny, podobny do trumny pokój, który wynajmuje w Petersburgu. Powodowało to u niego ogromną frustrację oraz rozżalenie.
Rodion zdawał sobie sprawę z własnych możliwości oraz z tego, co był w stanie osiągnąć, gdyby na drodze nie stanęły mu przeszkody finansowe. Sprawia to, że czuje się bezsilny i zły, budzi to w nim wiele negatywnych odczuć. Rodion jest także bardzo samotnym człowiekiem, co jest w pewnym stopniu jego winą. W trudnych chwilach izoluje się on bowiem od innych ludzi. Oprócz tego Raskolnikow sprawia wrażenie osoby wyniosłej i pogardliwej, wywyższającej się ponad innych, nawet gdy przyszło mu żyć w skrajnej biedzie, co może zniechęcać do niego nawet jego bliskich. Jest on także wyczerpany i pogrąża się w hipochondrii.
Raskolnikow ma specyficzne poglądy na społeczeństwo, które zawarł w artykule. Dzieli on ludzi na lepszych i gorszych. Ci gorsi to oczywiście zwykli, szarzy ludzie, którzy niczym się nie wyróżniają. Ich życie nie przedstawia sobą dla Raskolnikowa żadnej wartości, a ich jedynym zadaniem ma być przedłużanie gatunku ludzkiego. Druga grupa to jednostki wybitne, geniusze, którzy zmieniają bieg historii. Raskolnikow wierzy, że sam się do nich zalicza. Ci lepsi ludzie dźwigają według niego na barkach ogromną odpowiedzialność za kształt świata, zatem powinni być zwolnieni z przestrzegania zwykłych reguł czy stosowania się do zasad moralnych. Mają mieć także prawo do zabijania zwykłych ludzi, jeśli uważają, że szkodzą oni światu lub są zbędni. Na podstawie tych poglądów Raskolnikow morduje siekierą starą lichwiarkę, Alonę Iwanowną i jej siostrę, Lizawietę. Zabójstwo to miało być też testem jego przekonań, ale szybko okazuje się, że Raskolnikow przeżywa morderstwo jak każdy inny człowiek.
Od tego momentu Raskolnikow zaczyna być dręczony wyrzutami sumienia, popada w paranoję, że jego zbrodnia zostanie odkryta, przez co zaczyna się dziwnie zachowywać, co wzbudza niepokój jego matki. Dopada go szaleństwo i gorączka, cały czas podejrzewa, że ktoś odkrył jego zbrodnię. Raskolnikow wtedy też nawiązuje znajomość z Sonią, która musi pracować jako prostytutka, by utrzymać swoją rodzinę. To właśnie jej przyznaje się do morderstwa, ale otrzymuje od niej jedynie miłosierdzie, nie zaś odrzucenie czy pogardę. Raskolnikow zakochuje się w Soni i blisko wiąże z nią swój los.
Ludzie nieszczęścia, takie jak prostytucja Soni czy alkoholizm jej ojca, Marmieładowa, sprawiają, że Raskolnikow jest sfrustrowany i przybity kształtem otaczającego go świata. Przez to często opryskliwie odnosi się do swoich bliskich, takich jak Sonia czy jego przyjaciel. Razumichin. Jest też przybity faktem, że jego młodsza siostra, Dunia, ma wyjść za zamożnego, ale starszego od niej mężczyznę, który jej nie szanuje. Dunia próbuje się w ten sposób poświęcić dla rodziny, co doprowadza Rodiona do rozpaczy. Buntuje się przeciwko temu i próbuje przeciwdziałać tej sytuacji, co pokazuje, że był przywiązany do swojej rodziny i zależało mu na losie siostry oraz matki.
Raskolnikow to nie tylko morderca, pokazuje on bowiem też swoją drugą stronę. Po śmierci Marmieładowa wspomaga rodzinę Soni finansowo, interesuje się losem dziewczyny, nie chce też dopuścić do tego, by jego siostra żyła w nieszczęśliwym małżeństwie dla pieniędzy. Ma też on zatem swoją dobrą i wrażliwą stronę, która kłóci się z jego radykalnymi i niebezpiecznymi przekonaniami na temat społeczeństwa. Mimo zbrodni nie traci on całkowicie tej wrażliwości, trudno go zatem nazwać całkowicie złym i zepsutym człowiekiem. Jednak stanowi to ogromny kontrast z tym, że Rodion uważał się za kogoś prawdziwie ponadprzeciętnego i dawał sobie przez to prawo do decydowania o cudzym życiu oraz śmierci, jak miało to miejsce w przypadku lichwiarki Alony i jej siostry Lizawiety.
Wyrzuty sumienia oraz kontakty z Sonią, która mimo trudnego życia i pogardy społeczeństwa pozostała człowiekiem dobrym i pokornym, ostatecznie zmieniają Raskolnikowa. Przyznaje się on do swojej zbrodni i odbywa karę, czyli wysyłkę na Syberię i lata katorgi, jakie ma tam spędzić. Tam staje się też nowym człowiekiem, zmienia się i odnajduje sens w religii oraz w moralności, których to wcześniej mu brakowało.
Raskolnikow to zatem bardzo skomplikowana i głęboka postać, która dobrze oddaje niuanse ludzkiej natury oraz pokazuje, co dzieje się w umyśle człowieka, który dopuścił się ogromnej zbrodni. To także wiarygodny portret człowieka, który w swoim życiu zmienia się nie do poznania. Raskolnikow to zatem bohater ze wszech miar interesujący i zasługujący na swoje miejsce w kanonie literatury światowej.