„Ziele na kraterze” to powieść oparta o wspomnienia jej autora, czyli Melchiora Wańkowicza. Ma ona formę swoistego pamiętnika, w którym autor opisuje swoje życie rodzinne oraz dorastanie dwóch córek, Krystyny i Marty. Wańkowicz napisał swoją książkę w roku 1951, ale ukazała się ona dopiero sześć lat później, w roku 1957, dzięki stowarzyszeniu PAX. Z jej treści można dowiedzieć się wielu rzeczy.
Przede wszystkim w swoim dziele Wańkowicz opisuje realia przedwojennej Polski, która przeszła ogromne zmiany w czasie dwudziestolecia międzywojennego. Autor opisuje wiele aspektów codziennej egzystencji w tamtym okresie – narodziny dzieci, budowę własnego domu, rozwój Warszawy, wyjazdy wakacyjne, kupno pierwszego samochodu, realia pracy, edukację córek oraz porusza wiele innych kwestii, które mogą dać czytelnikowi obraz tego, jak żyli ludzie w dwudziestoleciu międzywojennym. Powieść staje się zatem fabularyzowanym źródłem wiedzy historycznej.
Wańkowicz opisuje także przebieg II wojny światowej i powstania warszawskiego na podstawie losów swojej rodziny. W ten sposób także można zdobyć pewną wiedzę na ten temat i przyjrzeć się jednostkowym dramatom, jakie walki te przyniosły społeczeństwu. Wańkowicz stracił bowiem w czasie tego konfliktu córkę, a jego dom w stolicy zbombardowano. Powieść równocześnie udziela czytelnikowi lekcji, że patriotyzm oraz walka o wolność to rzeczy, za które warto oddać swoje życie, tak jak zrobiła to Krystyna, biorąc udział w powstaniu warszawskim,
Z powieści „Ziele na kraterze” wyłania się także obraz kochającej się rodziny. W ten sposób z książki można wyciągnąć wniosek, że to właśnie relacje rodzinne są dla człowieka najważniejszą wartością w jego życiu. Nawet rozdzielona rodzina wciąż się kocha i dba o siebie. Wańkowicz daje więc przykład relacji, które mogą być fundamentalne w życiu każdej osoby.