Tadeusz Borowski to poeta, na którego twórczości odcisnęło się olbrzymie piętno doświadczeń wojennych. Swój pierwszy tomik poezji Borowski wykonał własnoręcznie (posługując się techniką powielaczową) w roku 1942. Działalność artystyczną realizował również jako więzień obozu Auschwitz. Zajmował się nie tylko poezją, ale też prozą i publicystyką. Wiersz „Kim jesteś” nie dotyka jednak traumatycznych doświadczeń wojennych – jest dojrzałym i refleksyjnym utworem miłosnym.
Kim jesteś – analiza utworu i środki stylistyczne
Wiersz „Kim jesteś” nie został podzielony na strofy – jest tym samym utworem stychicznym. Składa się z osiemnastu wersów i zapisany jest dziewięciozgłoskowcem. Wiersz nie posiada rymów.
Utwór ma charakter inwokacyjny – podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio do adresata. „Kim jesteś” rozpoczyna się pytaniem retorycznym.
W wierszu odnaleźć można liczne zabiegi stylistyczne – wyróżnić należy nie tylko bogate epitety („domy bliskie i otwarte”), ale także wyliczenia, oksymorony („niepokojąca ufność”) oraz porównania („jakbym ujrzał anioła, który nagle rozwijać jął do lotu skrzydła”). Tadeusz Borowski w swoim utworze zastosował również metafory („nie mogę w sobie kształtu odtworzyć”) oraz liczne czasowniki w pierwszej osobie, które sprawiają, że wiersz nabiera charakteru intymnego wyznania.
Kim jesteś – interpretacja wiersza
Wiersz jest wyznaniem spisanym dla ukochanej osoby. Jego tematem nie jest przelotne zauroczenie – w refleksjach podmiotu lirycznego zauważyć można, że przedmiotem opisu jest uczucie, które trwa przez długi czas. Już w pierwszych wersach utworu podmiot liryczny zaznacza, że adresatką utworu jest kobieta, którą zna bardzo długo i jest ona dla niego wyjątkowo bliska:
Ręki twojej gest
i uśmiech drżący w cieniu ócz
znam
Choć wiersz rozpoczyna się od pytania retorycznego, podmiot liryczny poświadcza w kolejnych wersach, że jego wyznania nie dotyczą chwilowego zauroczenia. Przeciwnie – skupia się na tych aspektach relacji, które zapewniają o długotrwałym związku. Inaczej niż w przypadku innych znanych utworów o charakterze romantycznym, Borowski dotyka odmiennego obszaru więzi międzyludzkiej. Od pożądania i zachwytu o wiele bardziej ceni sobie stabilizację, rutynę i długą relację. To, że tak dobrze poznał partnerkę i wciąż zależy mu na tym, by na nowo poddać refleksji ich więź, pozwala zauważyć, że miłość, pomimo upływu lat, nie wygasła. W rozbudowanej metaforze:
nie mogę w sobie kształtu
odtworzyć, jakbym szedł ulicą
tak dobrze znaną, że mi patrzeć
na domy bliskie i otwarte
na oścież oczom — nie potrzeba
podmiot liryczny podkreśla charakter owej relacji. Bliskość, jaka łączy go z adresatką utworu, opisywana jest przez niego poprzez przykład znajomego otoczenia. Przebywając w nim, osoba mówiąca w wierszu nie musi zwracać uwagi na szczegóły i odtwarzać ich wyraźnie. Porusza się w jego obrębie na pamięć, zna doskonale wszystkie domy i punkty odniesienia. Swoje porównanie podmiot liryczny rozszerza o kolejne pytanie retoryczne „skąd przyszedłem tu?”. Nie musi tym samym śledzić każdej nazwy ulicy, by dotrzeć na miejsce. Wędrówkę po znajomej sobie przestrzeni odbywa intuicyjnie, ponieważ jest to dla niego miejsce bliskie i znane. Tak samo bliska i znana jest dla niego adresatka utworu. Podmiot liryczny nie musi opisywać cech urody swojej wybranki, wyróżniać jej na tle innych kobiet czy podejmować się gloryfikacji jej natury. Piękno związku widzi właśnie w tej bliskości i znajomości, która dla innych mogłaby wydawać się nudna i bezwartościowa. Dla podmiotu lirycznego właśnie te cechy relacji stanowią o jej wyjątkowości: zachwyca się nią i poddaje refleksji:
Tak i ty
bliska mi jesteś i tak znana,
że słowem ciebie nie ogarnę
ani obrazem
Związek z adresatką utworu jest dla podmiotu lirycznego przyczyną szczęścia. Wspomina o „niepokojącej ufności” i „grozie piękna”. Tymi zabiegami stylistycznymi podkreśla wyjątkowość związku. Bliskość, jaka wytworzyła się pomiędzy partnerami, jest dla niego czymś, co stara się zrozumieć. Skala dobroci, piękna i ufności, jaka towarzyszy ich związkowi, swoją mocą nieco przeraża podmiot liryczny – dzieli się tym z czytelnikiem za sprawą wykorzystania w ostatniej partii wiersza oksymoronów.
Podmiot liryczny wyraża swoje zdumienie – poddaje relacje zadumie, zastanawia się nad jej istotą. Wyznanie to wyróżnia zdecydowanie „Kim jesteś” na tle innych utworów o charakterze miłosnym. Borowski – inaczej niż poeci romantyczni lub barokowi – nie skupia się na powierzchownych i nietrwałych cechach swojej wybranki. Studiuje ich związek i stara się go zrozumieć.
W końcowych wersach porównuje adresatkę utworu do anioła – istoty nadprzyrodzonej, która towarzyszy mu w codziennym życiu. Ich miłość zdaje się być ukształtowana przez lata ciężkich doświadczeń i wspomnień, jednak, jak wynika z refleksji podmiotu lirycznego, nie wypaliła się. Podmiot liryczny wciąż jest zafascynowany swoją wybranką, stara się ją zrozumieć i poznać na nowo.
Utwór „Kim jesteś” to przykład poezji miłosnej, która na pierwszy plan wysuwa nie romans i pożądanie, a stabilny, pełen wspólnego zaufania, związek. Borowski opisał miłość do drugiej osoby w sposób, który nie wymaga rozbudowanej charakterystyki wybranki. Nie odnosi się w nim ani do wyglądu, ani do cech wyróżniających kobietę na tle innych osób. Tematem utworu jest przede wszystkim więź, jaka połączyła dwoje ludzi.