„Oda do radości” Friedrich Schillera znana jest nam dziś, jako Hymn Unii Europejskiej. W 1972 roku Wspólnota Europy i Rada Europejska przyjęły utwór przy akompaniamencie muzycznym Herberta von Karajana. Stało się tak między innymi, ponieważ w jej tekście znajdujemy nawiązanie do gwieździstej flagi Unii Europejskiej. Friedrich Schiller to niemiecki poeta, historyk i filozof, a jego twórczość przekładam m.in. Adam Mickiewicz.
Oda do radości – budowa utworu i środki stylistyczne
„Oda do radości składa się z pięciu strof. Pierwsza z nich ma dokładnie siedem wersów, natomiast pozostałe po osiem. W utworze pojawiają się rymy krzyżowe, jednak są one umiejscowione nieregularnie.
Podmiot liryczny jest zbiorowy, utożsamia się z chórem, grupą ludzi, świadczą o tym odpowiednie zaimki „nasz natchniony chór”, „pośród nas”. Zatem mamy do czynienia z przykładem liryki bezpośredniej.
Pojawia się tu wiele środków stylistycznych, między innymi epitety, np.: „świętym progu”, „złoty ślad”, „miłość niezmierzona”, czy metafory, np.: „Radość tryska z piersi ziemi”. Utwór rozpoczyna się od apostrofy do radości: „O, radości, iskro bogów kwiecie Elizejskich Pól”, a także do ludzi : „Wstańcie ludzie, wstańcie wszędzie”. Zauważamy tu więc elementy liryki inwokacyjnej. Zastosowano także wyliczenia, np.: „Ona w sercu, w zbożu, w śpiewie, ona w splocie ludzkich rąk” oraz liczne powtórzenia, np. słów.: „Patrz”, „wstańcie”, „z niej”, „miłość”. W tekście zauważyć można porównanie „Jak zwycięzca i bohater biegnij, bracie tak i ty”. Nie zabrakło także uosobienia, czyli nadania cech ludzkich, między innymi: „miłość mieszka tam”, „wielkie słońce światem biegnie”. Utwór to oda, czyli gatunek liryczny wywodzący się z antyku. Oda cechuje się wzniosłością, tematyką pochwalną ku idei, zjawisku, wydarzeniu, itp.
Oda do radości – interpretacja utworu
Radość iskrą
Już w pierwszym wersie podmiot liryczny nazywa radość „iskrą bogów”, co przywodzi na myśl mitologiczną postać Prometeusza. Lepił on ludzi z gliny i tchnął w nich życie za sprawą wykradzionej z rydwanu Słońca iskry. Iskra bogów jest zatem czymś życiodajnym – duszą, natchnieniem, siłą witalną.
Dla podmiotu lirycznego radość jest elementem niezbędnym do egzystencji. Prometeusz widząc jak ludzie stają się słabi i bezbronni, postanowił wykraść i podarować im ogień, z co czekały go surowe konsekwencje.
To nie koniec motywów mitologicznych w utworze. Mowa w nim również o Polach Elizejskich, które według mitologii greckiej były częścią świata umarłych, jednak trafiały na nie dusze herosów. Radość nazwana kwiatem pól Elizejskich, oznacza niesamowitą wartość, coś ponadludzkiego, ponadmaterialnego, przestrzeń dającą niebywały spokój.
Radość braterstwem
Cały utwór ma niezwykle pozytywny wydźwięk. Nawołuje ludzi do wzajemnej miłości, braterstwa. Tylko radość ma moc przegnania zła i nienawiści. Jest uczuciem czystym, dającym spokój, równowagę. Podmiot liryczny wskazuje na fakt, że radość możemy znaleźć wszędzie, nawet w najmniejszych gestach, zjawiskach przyrody, czynnościach codziennych i zwyczajnych. Każdy z nas szuka jej gdzieś indziej, jednak ważne, aby dążyć do radości w sposób prawy.
Dla podmiotu lirycznego radość sprowadzona jest wręcz do strefy sacrum, ponieważ odnajdziemy ją na „gwiaździstym firmamencie”, a więc uznaje ją za uczucie wyższe, tak jak zwykle wywyższa się nadzieję, wiarę, czy miłość. Każdy z nas żyje pod tym samym niebem, gwiazdami, mamy jedno słonce i księżyc, a więc każdy z nas spoglądając w górę może poczuć się szczęśliwy. To świadczy także o równości.
„Oda do radości” powstała na przełomie romantyzmu i epoki oświecenia (do której jej bliżej). Nawołuje do wspólnej pracy, braterstwa, połączenia sił i działania. Literatura oświeceniowa często charakteryzowała się moralizatorskim przesłaniem, nawiązaniem do epoki klasycznej (tu do mitologii), a także humanizmem, czyli stawianiem człowieka, jego odczuć i przeżyć w centrum zainteresowania.
Podsumowanie
Po latach od wydania „Ody do radości”, Friedrich Schiller przyznał że nie jest zadowolony ze swojego dzieła ponieważ bije od niego zbyt silny optymizm. Wielokrotnie zmieniał także poszczególne wersy utworu. Mimo wszystko nie mógł przewidzieć, że w przyszłości utwór zdobędzie ogromną sławę, a jego słowa będzie znał niemal każdy europejczyk. „Oda do radości” nawiązuje do czerpania radości z życia, a także do jedności, braterstwa, wspólnej pracy nad czynieniem dobra i dzieleniem się pozytywną energią z otoczeniem. Wznosi radość do rangi uczucia boskiego, niezwykłego, życiodajnego. W utworze pojawiają się cechy literatury oświeceniowej, w tym nawiązania do mitologii greckiej oraz ważne przesłanie.