Literatura stanowi kopalnię wiedzy dla człowieka. Dorobek naukowy i kulturowy świata najczęściej można odnaleźć w książkach, np. podręcznikach czy encyklopediach. Reportaże pozwalają na poznanie odległych zakątków świata, co w innych warunkach nie byłoby możliwe bez pojechania tam. Jest to więc dostępna finansowo opcja na poznawanie otaczającej rzeczywistości. W węższym znaczeniu, uznając za literaturę dzieła prozatorskie i poetyckie o wartości artystycznej, również może dawać dużo wiedzy czytelnikowi. Nie tylko o świecie, mechanizmach nim rządzących, ale także o człowieku.
Książki dają możliwość na poznanie psychiki ludzkiej przez portrety psychologiczne, które można utworzyć na podstawie bohaterów tekstów literackich. Doskonałym przykładem z literatury światowej jest „Zbrodnia i kara” Fiodora Dostojewskiego. Rosyjski pisarz ukazał psychikę mordercy przed, w trakcie, a także po dokonaniu zbrodni. Rodion Raskolnikow jeszcze przed dokonaniem zbrodni usprawiedliwia ją moralnie, uznając, że jednostki bardziej inteligentne mają prawo do decydowania o życiu i śmierci ludzi stojących według niego „niżej” w hierarchii społecznej. Jako argument podawał także poprawę swojej sytuacji finansowej, ponieważ zabicie lichwiarki anulowałoby jego długi oraz pomogło mu utrzymać się na studiach prawniczych. Widać jednak, że po dokonaniu morderstwa ciąży mu to, zaczyna mieć objawy psychosomatyczne (gorączka, utraty przytomności), które sprowadzają na niego podejrzenia. Dzieje się tak tez najpewniej z powodu zabicia dwóch kobiet, Alony oraz przypadkowo obecnej na miejscu zbrodni Lizawiety. Każde spotkanie z policją wzmaga w nim stany maniakalne, boi się, że jego czyn wyjdzie na jaw. Dostojewski prezentuje w ten sposób psychikę człowieka, który dokonuje złego czynu, jednak nie oznacza to, że jest złym człowiekiem. Pomaga ojcu Soni, Marmieładowowi, daje także pieniądze rodzinie na organizację stypy po jego śmierci. Nie potępia też Soni, która za paranie się prostytucją przez wiele osób została skreślona. Bardzo wierząca dziewczyna doprowadza też do jego przyznania się do winy. Raskolnikow odsiaduje wyrok, co pokazuje, że ludzka psychika jest bardzo skomplikowana.
Pogłębianie portretów psychologicznych bohaterów pozwala na ukazanie ich w nieoczywistym świetle. Dzięki temu dużo bardziej przypominają one rzeczywistość, gdzie rzadko kiedy wszystko jest w jasny sposób dobre lub złe. Protoplastą takiego kształtowania bohaterów jest Szekspir, który w swoich dramatach ukazywał złożoność ludzkiej psychiki. W „Makbecie” osiąga to dzięki licznym monologom, które pozwalają lepiej poznać bohatera. Specyfika budowy sztuki teatralnej wcale nie ułatwia tego zadania, jednak dzięki temu Makbet również staje się ciekawą postacią. Jest to człowiek podatny na manipulacje, a niekoniecznie zły. Waha się przed dokonaniem każdej zbrodni, co łatwo przychodzi jednak jego żonie, Lady Makbet. Ona nie ma skrupułów, jednak na niej także odciska to piętno. Ciągle widzi krew na swoich rękach, którą próbuje zmyć. Poczucie winy również kieruje ją w stronę szaleństwa, podobnie jak w przypadku Rodiona. Kobieta nie przyznaje się jednak do swoich czynów, przez co całkowicie traci zmysły.
Literatura pozwala na lepsze zrozumienie meandrów ludzkiej psychiki. Rzadko kiedy ktoś jest zły do szpiku kości, a jego osąd będzie oczywisty. Książki pozwalają zauważyć te niuanse i pozwalają zrozumieć młodemu czytelnikowi, że świat nie jest czarno-biały.