Epitet to jeden z najłatwiejszych do rozpoznania środków stylistycznych. Jest nim praktycznie każdy przymiotnik, który pojawi się w utworze obok rzeczownika. Nadaje mu określone znaczenie i sprawia, że utwór zyskuje określony wydźwięk. Dzięki epitetom treść jest ciekawsza i pełniejsza. Jakie funkcje pełnią epitety utworach literackich i poezji?
Epitet – co to takiego?
Epitet, znany również jako przydawka, to środek stylistyczny, który polega na opisaniu cech konkretnego przedmiotu lub osoby. Zwykle ma formę przymiotnika, choć spotyka się epitety w formie imiesłowu przymiotnikowego i rzeczownika. W literaturze rozróżnia się kilka typów epitetów:
- stały – powtarzający się epitet, uwypuklający pewną cechę bohatera. Charakterystyczny dla utworów Homera i epopei oraz poezji antycznej. Współcześnie pojawia się rzadziej, głównie w książkach fantasy, np.”Daenerys Zrodzona w Burzy” w powieściach Georga R.R. Martina.
- złożony – epitet, który składa się z co najmniej dwóch wyrazów. Występował często w utworach z okresu Odrodzenia i Oświecenia, nierzadko przyjmując formę neologizmu.
- metaforyczny – połącenie epitetu z metaforą. Epitet określający rzecz lub osobę jest w tym przypadku pewną przenośnią, której nie powinno się odczytywać w sposób dosłowny.
- podmiotowy – wyraża pewne odczucia autora wobec rzeczy lub osoby. Ten rodzaj epitetu pojawia się często w poezji, np. gdy autor wychwala urodę kobiety,
- przedmiotowy – określa cechę przedmiotu bez nadawania mu jakiejkolwiek wartości uczuciowej.
- barokowy – jak sama nazwa wskazuje – charakterystyczny dla poezji barokowej. Jest to rozbudowany epitet, składający się z wielu słów, często obejmujący kilka wersów. W niektórych utworach barokowych koncept autora zakłada, że cały wiersz jest jednym, wielowersowym epitetem.
- superlatywny – polega na określeniu kogoś lub czegoś mianem „najpiękniejszego”, „najlepszego” itp.
- zdobiący – charakteryzuje się niską wartością stylistyczną. Jest to dość oczywiste stwierdzenie, które można określić mianem taniego ozdobnika.
- tautologiczny – podobnie jak epitet zdobiący, nie ma większej wartości, lecz podkreśla oczywistą cechę np. „gorące słońce”.
Epitet – jaką pełni funkcję?
Epitet ma wzmacniać lub osłabiać wydźwięk słowa, któremu towarzyszy. Nie powinien pojawiać się w treści przypadkowo, lecz powinien być celowo stosowany przez autora. Może pojawiać się w każdym gatunku należącym do prozy, jak i poezji. Występuje także w dramacie. Epitet wnosi do zdania lub wersu coś istotnego, dlatego po jego usunięciu treść można zinterpretować inaczej.
Celem epitetów jest również wnoszenie do utworu ładunku emocjonalnego. Dzięki nim autor może podkreślić swój ból, szczęście lub inne uczucia, które towarzyszą mu w czasie pisania utworu. Odpowiednie przydawki wywołują w odbiorcy określone emocje i pomagają odczytać utwór w sposób, którego oczekiwał autor. Powszechne jest też wykorzystywanie epitetów do nadawania nastroju całemu utworowi. Odpowiednie określenia sprawiają, że wiersz może być nostalgiczny i smutny lub wesoły i optymistyczny.
Stosowanie epitetów sprawia, że literatura piękna zyskuje większe walory artystyczne. Ich umieszczenie w treści jest proste i nie wymaga od autora skomplikowanych zabiegów. Przymiotników używa się powszechnie nawet w potocznej mowie, dlatego nie sprawiają trudności w odbiorze.
Epitet – przykłady z poezji i literatury
Epitety tautologiczne, zdobiące, przedmiotowe i podmiotowe można łatwo znaleźć w wielu utworach napisanych prozą lub wierszem. Nieco trudniej jest w przypadku epitetu złożonego. Jego przykład pojawia się w wierszu „Tren VI” Jana Kochanowskiego, w którym poeta opisuje swoją zmarłą córę Urszulę słowami:
„Ucieszna moja śpiewaczko! Safo słowieńska!”.
Epitet barokowy można z kolei znaleźć w wierszu Mikołaja Sępa Sarzyńskiego „Pannie Jadwidze Tarłównie kwoli”:
„(…) Mniejsza od ciebie Pallas w obyczaje,
W kożdej twej sprawie Charis się znać daje,
I zdumiewa się Helikon uczony,
Gdy lilianą ręką bijesz w strony.”
Epitet metaforyczny znajduje się w wierszu Tadeusza Peipera „Naga”, w którym opisuje kochankę słowami:
„Naga, w obłoku z pościeli, wrysowana w ciszę,
(…)naga, w ciszę wklejona, milcz i tylko paruj.”
Określenia „wrysowana w ciszę” i „w ciszę wklejona” nie mogą być odczytywane dosłownie, a jedynie metaforycznie po uwzględnieniu kontekstu całego utworu.