Konstandinos Kawafis to jeden z najwybitniejszych greckich poetów XX wieku. Był przedstawicielem modernizmu, parnasizmu i symbolizmu. Nie da się nie zauważyć wpływu literatury antycznej na utwory Kawafisa. Tematyka hellenistyczna to „konik” autora. Przykładem tego może być wiersz „Itaka”, który nawiązuje do „Odysei” Homera. Ten niezwykle popularny grecki epos powstał prawdopodobnie w VIII w p.n.e. i do dziś inspiruje artystów z całego świata.
Itaka – budowa utworu i środki stylistyczne
Wiersz „Itaka” posiada wiele cech charakterystycznych dla twórczości Konstandinosa Kawafisa. Jego utwory pisane są podobnie do prozy, zrezygnował z rymów, z rytmiczności, barwnych metafor i rozbudowanych środków stylistycznych. Utwór składa się z sześciu strof o różnej długości, od trzech do trzynastu wersów.
Podmiot liryczny nie zdradza swojej obecności, mamy zatem do czynienia z przykładem liryki pośredniej. Zwraca się za to bezpośrednio do odbiorcy utworu, a cały wiersz przybiera formę monologu osoby mówiącej. Jest to wiec także utwór należący do liryki zwrotu do adresata.
Przez treść wiersza „Itaka” przewija się mnóstwo motywów zaczerpniętych wprost z „Odysei”. Znajdziemy tu kilka środków stylistycznych, między innymi epitety, np.: „pospolite uczucia”, „piękne towary”, powtórzenia, np. „Itaka” „rozkosznych wonności”, anafory, np.: „jeżeli”, „ani”, metafory, np.: „abyś stary już był, gdy dotrzesz do swej wyspy, bogaty we wszystko, co zdobyłeś po drodze”. Zastosowano także wyliczenia, np.: „Ani Lestrygonów, ani Cyklopów, ani Posejdona szalonego nie ujrzysz nigdy”, „aby kupić piękne towary, perły i korale, bursztyn i heban, wszelkie gatunki rozkosznych wonności”.
Itaka – interpretacja utworu
Inspiracja podróżą Odyseusza
Głównym bohaterem „Odysei” Homera jest Odyseusz. Był to król Itaki, biorący udział w wojnie trojańskiej, którego podróż powrotna do domu zajęła aż dziesięć lat. Wiązało się z tym wiele fascynujących przygód i przeciwności losu.
Tułaczka Odyseusza do domu stanowi jeden z popularniejszych motywów literackich. Także utwór „Itaka” nawiązuje do zdarzeń, które w książce Homera przytrafiają się mężnemu królowi. Podmiot liryczny wspomina, aby udając się do swej Itaki, nie lękać się „Lestrygonów i Cyklopów ani gniewnego Posejdona”, czyli postaci pojawiających się w „Odysei”. Zemsta boga mórz doprowadziła do kolejnych zdarzeń, które utrudniały wędrówkę głównego bohatera. Gdyby nie doprowadził on do gniewu bogów, prawdopodobnie nie naraziłby się na tyle niebezpieczeństw.
Osoba mówiąca wspomina zatem, że jeśli myśli człowieka będą wysokie, i nie dotkną go pospolite uczucia (za które uważa zapewne uczucia negatywne, np. złość, zazdrość, rządzę), wówczas nie musi obawiać się tych okrutnych postaci. To znaczy, że zło i niebezpieczeństwo w naszym życiu możemy ściągnąć na siebie zbaczając z ścieżki dobra i prawych decyzji.
Powrót do domu
Ta nieprawdopodobna podróż, którą wieszczy odbiorcy podmiot liryczny, przypomina wędrówkę przez życie. Możemy spotkać fantastyczne miejsca, porty, targowiska pełne kosztowności. Możemy także zboczyć ze ścieżki i narazić się na gniew bogów oraz odstraszających stworzeń.
Możemy czerpać wiedzę od ludzi starszych i mądrzejszych. Ale nigdy nie wolno zapomnieć nam o „Itace”, czyli ojczystej ziemi, domu. Każdy z nas ma swoją małą Itakę. Wyfruwamy z gniazda, kiedy chcemy nauczyć się dorosłego życia. Zbieramy różne doświadczenia, podejmujemy decyzje, poznajemy ludzi, ale dom zawsze czeka i nie możemy zapomnieć o swoim pochodzeniu. Gdyby nie dom i rodzina nie byłoby nas, a więc nie mielibyśmy skąd wyruszyć i dokąd wracać.
Nawet jeżeli nasza Itaka jest biedna i skromna, to nigdy nas nie oszuka, zna nas najlepiej. Nie mogą się z nią równać żadne kosztowności. Warto poszerzać swoje horyzonty, uczyć się i doświadczać, ale mieć bezpieczną przystań, do której kiedyś powrócimy. Opisywaną w wierszu „Itaką” może być także raj, niebo. Zabierzemy tam ze sobą tylko nasza mądrość i doświadczenia. Wszelkimi kosztownościami możemy cieszyć się jedynie tu, na ziemi.
Podsumowanie
Tytułowa „Itaka” może być rozumiana dwojako. To metafora domu, z którego wyfruwamy chcąc rozpocząć dorosłe życie, a do którego powrócimy pełni doświadczeń i mądrości. Być może jest nią raj, gdzie trafimy po śmierci, o ile zasłużyliśmy na to za życia. Tam liczyć się będzie tylko to, jakie życie wiedliśmy i jakiś wyborów dokonywaliśmy. Złoto, wonności i inne drogocenne przedmioty są tam nic nie warte, ponieważ nie możemy zabrać ich ze sobą z tej ziemi. Każdy z nas ma swoją Itakę i dla każdego będzie ona czymś zupełnie innym.