Tadeusz Gajcy to jeden z najpopularniejszych poetów reprezentujących Pokolenie Kolumbów. Nazywamy tak grono literatów, których młodość przypadła na czas II wojny światowej. Ich twórczość obfituje w mroczne opisy cierpienia, jakiego doświadczyli w czasie wojny. Często snuli wizje katastroficzne, wręcz apokaliptyczne, a także refleksje nad sensem istnienia i oddania życia za ojczyznę. Tadeusz Gajcy był powstańcem warszawskim. Pisał wiersze pesymistyczne, niejednokrotne trudne w odbiorze. Okrucieństwo jakiego doświadczył odbiło ogromne piętno na jego twórczości, czego przykładem może być poemat „Widma”.
Widma – budowa utworu i środki stylistyczne
„Widma” Tadeusza Gajcy to niezwykle metaforyczny, rozbudowany i wręcz metafizyczny obraz wojny, widziany oczami człowieka, który rzeczywiście jej doświadczył. Poemat został podzielony przez autora na dziesięć części. Przypominają one kolejne rozdziały książki, jakbyśmy czytali opowieść katastroficzną, z elementami fantastyki i wizji apokaliptycznych.
Podmiot liryczny zdradza swoją obecność za pomocą odpowiednich zaimków i czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej, np.: „mąciłem”, „mnie”, „mój”. Za pomocą apostrofy zwraca się bezpośrednio do odbiorcy utworu: „Czy znasz ten kraj”. Cytat ten stanowi jednocześnie powtórzenie i pytanie retoryczne w wierszu. Nawiązuje tym samym do słynnego utworu Adama Mickiewicza „Do H*** wezwanie do Neapolu”, w którym podmiot liryczny wychwala piękno włoskiego krajobrazu. W pierwszym wersie padają słowa „Znaszli ten kraj”. Być może miało to na celu ukazanie kontrastu między romantycznym krajobrazem spokojnej włoskiej prowincji i tego, jak obecnie wygląda mroczny świat przedstawiony w utworze Tadeusza Gajcy.
W utworze zastosowano także rozbudowane metafory, które kreują cały obraz i klimat wiersza, np.: „Stanęły w martwym powietrzu głosy psalmistów letnich”, „Szalały krowy zdziczałe o ciemność druzgocąc szyje”, „Ryby na rzekach z fioletu wypływają brzuchami do góry”. Pojawia się tu także mnóstwo epitetów, np.: „ceglasty pociąg”, a także uosobienia, np.: „Cicho ptaki ze smutku płakały”, porównania, np.: „lasy są drżące jak rzęsy”, a także liczne powtórzenia, wyliczenia i pytania retoryczne. Można powiedzieć, że wiersz „Widma” jest wielkim obrazem poetyckim, opisanym tak barwnie i emocjonalnie, że odbiorca może bardzo dokładnie wyobrazić sobie świat opisywany przez podmiot liryczny.
Widma – interpretacja poematu
Wizja apokaliptyczna
W utworze „Widma” zastosowano wiele nawiązań do Biblii i obrazów wręcz apokaliptycznych, co może przywodzić na myśl „Apokalipsę według św. Jana”. Mowa tu między innymi o biblijnych synach Adama i Ewy. Kain zabił swego młodszego brata Abla, kierowany zazdrością i chęcią bycia na piedestale. Znajdziemy tu również odniesienie do murów Jerycha. Według Starego Testamentu Jozue wraz ze swym ludem przez sześć dni w milczeniu okrążał twierdzę Jerycho. Siódmego dnia wydali z siebie okrzyk, który obalił obronne mury.
Osoba mówiąca widzi, że Szatan przejął władanie nad tym światem. Przytacza te fragmenty Pisma Świętego, które przepełnione są bólem, cierpieniem, wojną. Jakby chciał przypomnieć , że walka między dobrem a złem toczy się od zawsze, a śmierć jest nieodzownym elementem każdej biblijnej historii.
Elementy nadprzyrodzone
Możemy zauważyć, że poemat przybrał formę opowieści z elementami wręcz fantastycznymi, nadprzyrodzonymi, nierealnymi. Krajobraz, wydarzenia, czy wizja piekielnych sił rządzących światem pokazują, czym była wojna w kontekście metafizycznym. Dziś niewyobrażalne są krzywdy ludzi, którym dane było przeżyć ten okropny czas. Okoliczności w jakich tracili dorobek życia, rodziny, sposób w jaki ginęli i patrzyli na cierpienie swych bliskich były tak niewyobrażalne, że przybierają postać wydarzeń fantastycznych i w umysłach współczesnego człowieka jest to coś odrealnionego, nierzeczywistego – jak film.
Dla żyjącego w czasach II wojny światowej człowieka, jedynym wytłumaczeniem na tak okrutne, przepełnione nienawiścią i chęcią zadania cierpienia zachowanie drugiego człowieka, było opętanie przez Szatana i przejęcie świata przez siły nieczyste.
Krajobraz utworu „Widma” jest przerażający, wywołujący wewnętrzny niepokój, lęk, zmieszanie. Mimo to, wśród mrocznych opisów dostrzegamy cząstkę heroizmu i nadzieję na przyjście ratunku i nastanie nowego świata. Podmiot liryczny wchodzi tu w rolę wieszcza, który wierzy, że nie warto się poddawać, że wiara i nadzieja są jedynym, co pozostaje człowiekowi odartemu ze szczęścia, godności i spokoju.
Podsumowanie
„Widma” Tadeusza Gajcy to poemat o tematyce apokaliptycznej, katastroficznej, z elementami metafizyki i nawiązaniem do historii Biblijnych. W ten sposób autor pokazuje, czym była wojna i okrucieństwo które przyniosła. Świat tak bardzo przepełniony krzywdą, mrokiem i odrażającą niechęcią wobec drugiego człowieka, musiał zostać opanowany przez nieczyste siły piekielne. Mimo wszystko nie warto tracić nadziei. Utwór jest przestrogą i przypomina, że to ludzie ludziom mogą być najgorszym wrogiem, wcielonym diabłem i koszmarem.