Jan Andrzej Morsztyn był nie tylko poetą, ale również politykiem, sekretarzem królewskim i pradziadem króla Stanisława II Augusta. Poezja Morsztyna jest typowa dla dworskiego baroku, który charakteryzował się pisaniem dla rozrywki i bogactwem środków stylistycznych. W utworach autora niejednokrotnie zauważymy elementy nurtu marinistycznego, który dążył do ułożenia kompozycji tekstu, opartej na wyszukanym pomyśle i w taki sposób, aby zakończenie było szokujące dla odbiorcy. Dużą rolę przywiązywano tu także do niezwykle bogatych wersów, obfitych w rozbudowane metafory, czy porównania. Wiele elementów tego stylu znajdziemy w utworze J.A. Morsztyna „O swej pannie”.
O swej pannie – budowa utworu i środki stylistyczne
Utwór „O swej pannie” Jana Andrzeja Morsztyna ma budowę stychiczną, czyli ciągłą, bez podziału na strofy. Składa się z ośmiu wersów i występują w nim rymy parzyste (aabb).
Podmiot liryczny zdradza swoją obecność za pomocą zaimka „mej”. Mamy zatem do czynienia z przykładem liryki bezpośredniej. Osobą mówiącą jest mężczyzną, który docenia piękno swej kobiety, a cała kompozycja utworu i liczne porównania prowadza odbiorcę do pochwały jej wdzięku.
W utworze pojawia się kilka środków stylistycznych, między innymi epitety: „biała perła”, „kwiat lilijowy”, anafora związana z bielą: „Biały”, „Biała”, „Białe”, czy gradacja, czyli budowanie nasilenia intensywności znaczeniowej, np. biała-bielsza. Utwór stanowi rozbudowane porównanie skóry kobiety do białych elementów natury.
O swej pannie – interpretacja utworu
Elementy marinizmu
Jak wspomniano we wstępie, twórczość Morsztyna obfitowała w elementy nurtu marinistycznego. Tak stało się i w wierszu „O swej pannie”. Nazwa tego nurtu pochodzi od nazwiska jego twórcy, poety Giambattisty Marino. Cechowały ją silna efektowność, nadmiar i bogactwo rozbudowanych metafor, chwytów stylistycznych, np. inwersji, gradacji, anafor.
Utwór opierający się na marinizmie miał wywołać zaskoczenie odbiorcy, zaszokować go i podkreślić błyskotliwość poety. Tak też dzieje się w wierszu J.A. Morsztyna. Cały opis pięknych elementów natury otaczających człowieka – biały marmur, łabędzie pióra, biel mleka, świeży śnieg itp., na końcu porównano do alabastrowej cery wybranki podmiotu lirycznego. W wierszu nie zastosowano wielu środków stylistycznych, ale te które zauważamy są aż nad wyraz rozbudowane i rzucające się w oczy.
Bogactwo symboliki
Wiersz „O swej pannie” jest niezwykle bogaty w symbole nawiązujące do urody i szlachetności pięknej kobiety. Już sam kolor biały utożsamiany jest z czystością i niewinnością. Bardzo jasna cera kobiety, do której nawiązują rozbudowane porównania może wskazywać na jej arystokratyczne pochodzenie. W epoce baroku alabastrowa, gładka skóra była ogromnym atutem.
Wspomniany marmur z włoskiej Karrary, czy biała perła – symbolizują nieskazitelność, szlachetność, naturalne, niczym nie skażone piękno. Biały łabędź jest alegorią wdzięku, czy delikatności. Mleko kojarzy się przede wszystkim z życiodajną energią, dobrobytem, płodnością. Nietknięty stopą śnieg, również może nawiązywać do czystości panny i jej nieskazitelności. Kwiat lilii od zawsze kojarzono z majestatem, czystością i wstydliwością.
Podsumowanie
Bez wątpienia kobieta opisywana przez podmiot liryczny jest dla niego wzorem wdzięku, czystości i piękna. Jej alabastrowa skóra przypomina mu najpiękniejsze elementy otaczającego nas świata, które kojarzone są głównie z nieskazitelnością.
Utwór „O swej pannie” jest typowy dla dworskiego baroku, ale posiada też wiele elementów nurtu marinistycznego. Jan Andrzej Morsztyn jest jednym z głównych jego przedstawicieli w poezji polskiej i niewątpliwie jednym z najwybitniejszych twórców epoki barokowej.