Sonet „Do trupa” jest jednym z najbardziej znanych i jednocześnie najbardziej kontrowersyjnym dziełem Jana Andrzeja Morsztyna. Barok, w którym tworzył autor, choć z założenia przepełniony kontrowersją i groteską, nie był gotowy na dzieło, w którym podmiot liryczny przeprowadza rozmowę ze zwłokami, jednocześnie porównując się do nich. Poeta zastanawiał się, czy umieścić sonet w zbiorze swoich najlepszych wierszy „Lutnia” i był blisko, by tego nie zrobić, jednak po namowach przyjaciół zdecydował się na zamieszczenie „Do trupa” w tomiku. Wiersz powstał między 1650, a 1660 rokiem.
Do trupa – analiza utworu
Wiersz inspirowany jest twórczością Francesco Petrarki, zwanego włoskim mistrzem sonetów. W utworze czuć także wpływ Gimbattisty Marinego – poety, którego głównym celem było zszokowanie, zaskoczenie odbiorcy nietypowym podejściem do tematu.
Do trupa jest typowym, włoskim sonetem, który składa się z czterech strof. Pierwsza i druga zwrotka mają po cztery wersy, a trzecia i czwarta – po trzy. Każda linijka składa się z jedenastu sylab. Sonet jest przykładem wiersza sylabotonicznego, co oznacza, że ma stałą liczbę sylab i akcentów w wersach, a dodatkowo akcenty w każdym wersie znajdują się w tych samych miejscach. W wierszu „Do trupa” akcent kładziony jest zawsze na piątej sylabie. W sonecie występują rymy okalające abba (dwie pierwsze strofy) oraz nieregularne – abb (trzecia strofa) oraz acc (czwarta strofa).
Utwór „Do trupa” zalicza się do liryki bezpośredniej, o czym świadczy nagromadzenie czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej, a także zaimków „ja, jam”.
Sonet „Do trupa” przepełniony jest środkami stylistycznymi, których zadaniem jest stworzenie analogii między bohaterami, a następnie jej zniszczenie. Środki stylistyczne służą także motywowi vanitas – przemijania, które w baroku było wszechobecne i bardzo popularne w dziełach kultury. W utworze pojawiają się epitety, np.: „promień skryty”, których zadaniem jest pokazać metafizyczność otaczającego świata, a także wyolbrzymienie, które jest częścią groteski. Kontrast podkreśla różnice i podobieństwa między podmiotem lirycznym, a adresatem – trupem. Przykładem kontrastu jest „ty – strzałą śmierci, ja – strzałą miłości”. Autor stosuje również porównania, np.: „Tyś jak lód”. Występują także wyliczenia – „Ty – strzałą śmierci, ja – strzałą miłości”, „Ty jawne świece, ja mam płomień skryty”, a także anafory czyli powtórzenia tych samych wyrazów lub wyrażeń na początku kolejnych wersów. W sonecie „Do trupa” anaforą jest wielokrotnie powtarzane słowo „ty”.
Cały wiersz jest hiperbolizacją, której celem jest pokazanie przesady i groteski sytuacji.
Do trupa – interpretacja sonetu
Kontekst
Poezja barokowa związana jest z różnorodnością, a jej charakterystyczną cechą jest mnogość środków stylistycznych, często używanych w kontraście do siebie. Ważny jest również koncept, którego celem było zadziwienie czytelnika nietypowym podejściem do tematu. Poeci nierzadko zastanawiali się nad różnicami między życiem ziemskim, a pośmiertnym, często wykorzystując ten motyw w swojej twórczości. Chętnie stosowali hiperbolę, wyolbrzymiając postrzeganie rzeczywistości oraz błahych spraw. Barokowa twórczość zawsze kończyła się efektowną puentą, zmieniającą cały wydźwięk utworu.
Sonet „Do trupa” powstał w związku z odrzuceniem poety przez ukochaną Katarzynę. Zraniony Morsztyn nie potrafił poradzić sobie z własnymi emocjami, które przelał na papier w postaci kilku wierszy, w tym swego najpopularniejszego sonetu. Kiedy przyjaciel Katarzyny i Andrzeja przyniósł kobiecie sonet, ta postanowiła skontaktować się z dawnym ukochanym i dać mu jeszcze jedną szansę, co zakończyło się ich ślubem w 1659 roku.
Przemijanie i kruchość życia
Sonet jest skonstruowany na zasadzie antytezy, co miało pokazać, jak w epoce baroku podchodzono do rzeczywistości, życia i śmierci. Często poruszano tematy metafizyczne, dotyczące kwestii abstrakcyjnych i duchowych, zwracając się w ten sposób do średniowiecznej spuścizny. Szczególnymi tematami dla poetów było przemijanie, kruchość i marność wszystkiego, co nas otacza. W Polsce dokładano do tego również tematy religijne oraz czyny człowieka w kontekście grzechu i życia pośmiertnego.
