„Potęga smaku” to utwór, który znajdziemy w tomiku poezji „ Raport z oblężonego miasta”. Zbigniew Herbert tworzył w komunistycznej rzeczywistości. Urodził się w 1924 roku i było mu dane przeżyć również okupację sowiecką.
Potęga smaku – analiza i środki stylistyczne
Wiersz zbudowany jest nieregularnie. Każda z ośmiu strof, zawiera inną ilość wersów. Liczba sylab w każdym wersie także jest nieregularna. Brak tu rymów oraz znaków interpunkcyjnych. Mamy natomiast do czynienia z budową klamrową, ponieważ utwór zaczyna się i kończy słowami: „ To wcale nie wymagało wielkiego charakteru”.
Podmiot liryczny wypowiada się w trzeciej osobie liczby pojedynczej: „ nasza odmowa”, „ zgłosiliśmy”. Jest to zatem liryka bezpośrednia.
Utwór jest bardzo rozbudowany pod względem stylistycznym. Znajdziemy w nim bardzo dużo metafor. Można nawet odnieść wrażenie, iż tekst jest nieco przemetaforyzowany. Przykładem metafory niech będzie „ Mefisto w leninowskiej kurtce”. W wierszu zastosowano także porównania, np. „ kobiety różowe płaskie jak opłatek”. Wśród wielu środków stylistycznych, nie zabrakło epitetów, np. „ nikczemny rytuał”, powtórzenia: „ była to sprawa smaku tak smaku”, wyliczenia „ kształt architektury rytm bębnów i piszczałek kolory oficjalne nikczemny rytuał pogrzebów”. Uwagę zwraca także wtrącenie „ […] retoryka była aż nazbyt parciana (Marek Tulliusz obracał się w grobie).
Warto wiedzieć, iż przytoczony Marek Tulliusz, zwany Cyceronem, poniósł klęskę broniąc republiki rzymskiej przed cezarem. Był pisarzem, mówcą, do dziś uznawanym za autorytet filozofii humanizmu i postać wybitną. Istotny jest również fakt, iż wiersz zadedykowany został pani profesor Izydorze Dąmbskiej. Była to wybitna polska filozof, postać, która mimo wielokrotnej represji, z dumą walczyła o swoje racje, reprezentowała działalność antykomunistyczną. Osoba niezwykle odważna, inteligentna, które odegrała bardzo istotną rolę w Polsce powojennej. Zbigniew Herbert był jednym ze słuchaczy podczas wykładów pani Dęmbskiej. Z pewnością była silnym autorytetem i wzorem godnym naśladowania dla autora wiersza.
Potęga smaku – interpretacja wiersza
Podmiot liryczny
Typowe dla poezji Zbigniewa Herberta jest przedstawienie podmiotu lirycznego jako osoby godnej, dumnej, wręcz heroicznej. Również w tym utworze, mamy do czynienia z podmiotem lirycznym, który nie godzi się na brak etyki. Powiedzieć wręcz można, że ma silny kręgosłup moralny, przyjmuje postawę wyprostowaną. Widzimy w nim sprzeciw wobec propagandy, totalitaryzmu. Można wysnuć tezę, iż autor wiersza solidaryzuje się z poglądami podmiotu lirycznego.
Analiza przekazu
Wiersz niewątpliwie wyraża niezgodę wobec systemowi socjalistycznemu. To sprzeciw wobec propagandy i wszechobecnemu kłamstwu, np. „ Mokry dół zaułek morderców barak nazwany pałacem sprawiedliwości”. System ten zostaje tu przedstawiony wyraźnie jako złudny, kłamliwy, niesprawiedliwy.
Osoba mówiąca w wierszu opisuje politykę zbrodniczą i okrutną. Przedstawia ten świat brzydkim, co kontrastuje z opisem dzieci występujących w świecie socjalistycznym, jako „wnuczęta Aurory”. Aurora jest nawiązaniem do mitologii – to rzymska bogini poranka. Podmiot liryczny przedstawia zatem kontrast pięknego dziecka w obrzydliwym świecie. W tekście znajdziemy również nawiązania do historii, co być może, ma skłonić odbiorcę do głębszej refleksji, przytacza np. Cycerona, który ma przewracać się w grobie, widząc obecnie panujące zasady polityczne. Podmiot liryczny wyraża zatem bunt wobec obrazu świata, w którym jest mu dane przeżyć.
W zakończeniu wiersza dostrzegamy pewną ironię. Podmiot liryczny stwierdza, że nie boi się przeciwstawić reżimowi, ale jednocześnie stawia sprawę jasno – może to zostać ukarane nawet śmiercią. Przejawia także ogromne zamiłowanie do estetyki, docenia piękno. Można znaleźć tu odwołanie do platońskiej filozofii, która stawia na równi prawdę, piękno i dobro. Platon wywyższał sprawiedliwość i dobro, ponad inne wartości.
Osoba mówiąca w wierszu obawia się, jak wyglądałyby wielkie dzieła, gdyby stworzono je w tym brzydkim ustroju. Przywołuje między innymi obrazy Hieronima Boscha. Był to malarz, który często wykorzystujący w swoich dziełach satyrę, obrazując prześmiewczo ludzkie wady. Namalował, między innymi słynny „Ogród rozkoszy ziemskich”.
Podsumowanie
Utwór „ Potęga smaku” Zbigniewa Herberta z pewnością przejawia niechęć autora do ówcześnie panującej sytuacji politycznej. To obraz pogardy dla socjalizmu, komunizmu, kłamstwa i pogardy wobec człowieka. Podmiot liryczny utworu sięga do filozofii platońskiej, wyznając pochwałę dla dobra i estetyki. Utożsamia się z grupą osób, które nie godziły się na życie według takiego systemu. Panująca władza, jest wręcz utożsamiana z czymś diabelskim, demonem, bo to „samogonny Mefisto w leninowskiej kurtce”.
Dzieło Zbigniewa Herberta jest nie tylko artyzmem, ale przede wszystkim jasną postawą. Stawia przed nami bardzo obrazowe porównanie chaosu, brzydoty i zniewolenia, do piękna, dobra, heroiczności. Wiersz „ Potęga smaku” to swego rodzaju sztandar, wyznanie wartości, a bogata stylistyka utworu ma skłonić czytelnika do jak najwierniejszego wyobrażenia świata, w którym przyszło żyć autorowi. Dla współczesnego człowieka brzydota komunizmu, jest czymś wręcz niezrozumiałym.