„Przesłanie Pana Cogito” to jeden z najpopularniejszych i najczęściej cytowanych wierszy Zbigniewa Herberta. Tytułowy „Pan Cogito” to również nazwa zbioru poezji, oraz alter ego artysty pojawiające się w wielu jego utworach. „Cogito” z łaciny, oznacza „myślę”.
Przesłanie Pana Cogito – analiza i środki stylistyczne
Utwór ma nieregularna budowę, składa się z czternastu strof, o różnej ilości wersów, a także brak mu jakichkolwiek rymów.
Podmiot literacki kryję się za tytułowym „Panem Cogito” co czyni wiersz liryką maski, ale nie tylko, gdyż wielokrotne powtórzenie apostrofy „Idź”, czyni go także liryką apelu. Wiemy, że z pomocą Pana Cogito – Zbigniew Herbert starał się przekazywać swoje własne poglądy i spojrzenie na świat. Co ważne, wersy nie rozpoczynają się wielką literą, zostaje ona wykorzystana tylko dla podkreślenia wagi niektórych słów.
Dzięki zastosowaniu licznych narzędzi stylistycznych, wiersz nabiera plastyczności. Znajdziemy w nim między innymi epitety, np. „ciemnego kresu”. „ uładzony życiorys”, „ błazenska twarz oraz metafory, np. „ niech nie opuszcza ciebie twoja siostra Pogarda”. Zastosowano też personifikacje, czyli nadanie cech ludzkich: „ kornik napisze twój uładzony życiorys” i porównania, np. „ Gniew twój bezsilny niech będzie jak morze”. Ciekawym zabiegiem stylistycznym jest wykorzystanie antytezy, tzn. zestawienia dwóch elementów przeciwstawnych, np. „zdobędziesz dobro którego nie zdobędziesz”, „ bezsilny niech będzie jak morze”.
Przesłanie Pana Cogito – interpretacja utworu
Wiersz – dekalog
Wiersz przyjmuje formę dekalogu. Jest zbiorem przykazań, które Pan Cogito przekazuje człowiekowi współczesnemu. Ma być przesłaniem i podpowiedzią, jak postępować, aby dobrze przeżyć swoje życie i wykorzystać swój czas w sposób moralny, „ bądź odważny”, „ strzeż się”, „ czuwaj”, „wstań i idź”, „powtarzaj wielkie słowa powtarzaj je z uporem”. Utwór nawołuje do postawy wyprostowanej, to znaczy zgodnej z przyjętymi normami społecznymi, godnej. W tym wierszu Pan Cogito wciela się w role etyka.
Znajdujemy tu także nawiązanie do mitologii Greckiej: „złote runo nicości” nawiązujące do mitu o Jazonie, który zorganizował wyprawę po złote runo. Dla podmiotu lirycznego jest ono nic nie warte, jest złudnym skarbem. Jest tez mowa o Hektorze – obrońcy Troi, a także Rolandzie, rycerza, który jest bohaterem utworu „Pieśń o Rolandzie” oraz Gilgamesza, sumeryjskiego władcy znanego z „Eposu o Gilgameszu” – każdy z tych bohaterów to wzór męstwa i obrońca miast, a także wojownik, rycerz, czy przywódca.
W wierszu znalazło się także nawiązanie do filmu „Popiół i diament” Andrzeja Wajdy, a dokładnie sceny śmierci na śmietniku, symbolizującej niepotrzebna stratę. Bohater filmu ginie w młodym wieku, za sprawą czyjegoś rozkazu. A więc traci życie na skutek czyjejś zachcianki.
Utwór nawiązuje także do Biblii. Mowa tu o ucieczce Izraelitów z ziemi egipskiej, „jak ci co szli przez pustynię i ginęli w piasku” . Być może przytaczając takie przykłady śmierci – autor chciał zwrócić uwagę na kruchość ludzkiego życia. Odchodzimy w różny sposób, bardzo wiele zależy od podjętych za życia decyzji. Człowiek jest na świecie przez chwilę, dlatego ważne, żeby swój czas na ziemi przeżyć możliwie w godny i etyczny sposób.
Motyw wędrówki
Dla podmiotu lirycznego życie człowieka jest wędrówką. Powtarza „idź”, ale przebieg tej wędrówki jest zależny od naszych czynów i wyborów. Zestawienie pewnych przeciwieństw, np. „ bo tak zdobędziesz dobro którego nie zdobędziesz”, być może ma na celu pokazanie, iż nie da się osiągnąć dobra i spocząć na laurach, ponieważ gdzieś za horyzontem zawsze kryje się zło i swoją postawą należy walczyć z nim cały czas. Życie pełne jest sprzeczności i to od człowieka zależy jakie zachowanie przyjmie. Wędrówka jest bardzo częstym motywem literackim, odnoszącym się do życia człowieka. To właśnie w czasie wędrówki poznajemy różne ludzi i miejsca, doświadczamy przygód, podziwiamy krajobrazy, a przede wszystkim obieramy cel i kierunek.
Wiersz – testament
Czytając wiersz można odnieść wrażenie, że Pan Cogito to mędrzec, który widział już bardzo wiele w swoim życiu, doskonale na historię, mitologię, biblię. Moralizuje i uczy etyki. Można wręcz rzec, że wiersz jest jego spuścizną, testamentem. Chce zostawić po sobie przykazania i wie, że wędrówka człowieka wiąże się z trudami. Podmiot liryczny nie obiecuje, że na tych, którzy postępują godnie czeka jakakolwiek nagroda. Nie wmawia człowiekowi, że za swoje dobre uczynki dostanie cokolwiek w zamian. Mimo to każdy powinien wykorzystać swój czas na ziemi najlepiej jak potrafi i właśnie w tym celu Pan Cogito zostawia swoje wskazówki.
Podsumowanie
„Przesłanie Pana Cogito” Zbigniewa Herberta to ponadczasowe przesłanie i nawoływanie ludzi do tego, aby być dobrym, prawym człowiekiem. Życie to wędrówka, jesteśmy na tym świecie na chwile i warto wykorzystać ten czas na postępowanie zgodnie z etyką, wyznaczonymi normami. Wiersz jest testamentem – wolą autora. Zostawia nam wskazówki, jak iść przez życie i jak chciałby żeby każdy z nas postępował. Podmiot liryczny wzywa nas do heroizmu. Chce abyśmy czynili dobro bezinteresownie. „Przesłanie Pana Cogito” to niewątpliwie wielki utwór, który jest jednocześnie przykazaniem, jak być dobrym, mężnym i bohaterskim.