W życiu człowieka pojawia się wiele silnych emocji, które mają na niego znaczący wpływ. Jednym z nich jest tęsknota. Może mieć ona różne źródła – tęskni się za ukochaną osobą, za zmarłymi bliskimi, za zwierzętami, za ojczyzną, gdy przebywa się poza jej granicami, a nawet za ulubionymi rzeczami, które się w jakiś sposób utraciło. Tęsknota może być tak silnym uczuciem, że zważa czasami na podejmowanych decyzjach. Stała się ona popularnym motywem literackim i często znacząco wpływa na fabuły utworów. Jej przedstawienia odnaleźć można już w dziełach z epoki starożytnej i już wtedy motywowała ona działania bohaterów.
Treny – Jan Kochanowski
Pod wpływem tęsknoty Jan Kochanowski stworzył cały cykl trenów, których zadaniem było upamiętnienie jego zmarłej córki, Urszulki. Tęsknota za nią była tak ogromna, że pod jej wpływem stworzył kilkanaście dzieł, które upamiętniały postać jego dziecka. Tworzenie stało się dla Kochanowskiego sposobem na przejście przez żałobę, a równocześnie dzięki niemu sprawił, że postać Urszulki została symbolicznie unieśmiertelniona w literaturze polskiej.
W jego trenach widoczne są oznaki przechodzonej przez poetę żałoby, aż wreszcie ostatni utwór, który różni się od pozostałych. Opowiada on bowiem o spotkaniu Kochanowskiego ze zmarłą córką oraz swoją matką. Dziecko opowiada mu wówczas o tym, jak wyglądają zaświaty i że skończyły się jego ziemskie cierpienia. Jest ono wśród aniołów i wszystko jest dobrze.
Kochanowski w tym wierszu sygnalizuje pewne pogodzenie się z sytuacją i ukojenie swojej tęsknoty, wie już bowiem, że jego córce nie dzieje się nic złego i dostąpiła ona zbawienia. Wówczas może on zakończyć swoje treny. przeżyć swoją żałobę i zrozumieć, że jego tęsknota kiedyś się skończy – Urszulka czeka bowiem na niego w niebie. Tęsknota w dziełach Kochanowskiego jest więc motywem inspirującym do tworzenia i głównym motywem dzieł poświęconych zmarłej córce.
Dziady – Adam Mickiewicz
W „Dziadach” Mickiewicz zawarł różne formy tęsknoty. Jedną z nich jest ta, która dotyczy ukochanej kobiety, z którą bohater z wielu powodów nie może być. Tęsknota za nią oraz nieszczęśliwa miłość, która go nieustannie dręczy, sprawiają, że ostatecznie targa się on na swoje życie. Tęsknota jest więc w jego życiu siłą destrukcyjną. Inną tęsknotą, którą odczuwają bohaterowie dramatu, jest ta za wolną, niezależną ojczyzną, którą im odebrano.
Tęsknota za wolnością popycha bohaterów do działań związanych z odzyskaniem niepodległości, co naraża ich na liczne niebezpieczeństwa ze strony zaborcy. Tęsknota jest tak silna w przypadku Konrada, że chce on wziąć na swoje barki losy i cierpienia całego zniewolonego narodu. Z jej powodu poświęca on też swoje osobiste szczęście i potrzeby, wierząc, że tylko w ten sposób odkupi on wszystkie winy i odzyska wolną, nie podległą ojczyznę.
W przypadku „Dziadów” tęsknota jest więc siłą motywującą do działania, do buntu i do prób odzyskania wolnego kraju. Jest ona tak silna, że sprawia, iż bohaterowie nie baczą na zagrożenia, jaki ów bunt ze sobą niesie. Zrobią wszystko, by tę tęsknotę ugasić, nie pozwala im ona bowiem żyć w spokoju i cieszyć się tym, co mają. Niektórzy z nich są też zmuszeni tęsknić za Polską daleko od niej, na skutek działań niepodległościowych są bowiem skazywani na zsyłki na Syberii.
Hymn o zachodzie słońca na morzu (Smutno mi, Boże!…) – Juliusz Słowacki
Słowacki opisuje motyw tęsknoty do rodzinnego kraju, do którego nie może on powrócić ze względów politycznych. Jest to uczucie tak silne, że zatruwa każdą myśl wygnańca – nie jest on w stanie podziwiać pięknych, zagranicznych widoków, ponieważ skupia się cały czas na Polsce. Smutek płynący z tęsknoty staje się jedynym uczuciem, jakie jest jego udziałem. Czuje się on także jak zagubione, tęskniące za matką dziecko, które nie może jej odnaleźć.
Miłość do ojczyzny i tęsknota są w nim tak silne, że pojawiają się w każdym aspekcie jego życia. Wszystko przypomina mu o utraconej ojczyźnie, nawet przelatujące w oddali bociany kojarzą mu się z tymi, które widywał w Polsce. Tęsknota staje się jego jedyną perspektywą, przez którą ogląda on cały świat. Bohater hymnu tęskni też za swoista stabilizacją, za założeniem rodziny i przekazaniem swojego dziedzictwa potomkom, którzy poniosą je dalej.
Motyw tęsknoty w innych dziełach
Motyw tęsknoty wyróżnić można też w takich dziełach jak:
- Romeo i Julia Williama Szekspira – tęsknota za ukochaną, która rzekomo odebrała sobie życie sprawia, że Romeo popełnia samobójstwo.
- Sonety krymskie Adama Mickiewicza – poeta stworzył w sonetach postać pielgrzyma, wędrującego po obcych krajach i nieustannie tęskniącego za ojczyzną.
- Konrad Wallenrod Adama Mickiewicza – tęsknota za utraconym domem sprawia, że główny bohater zdradza ludzi, którzy go wychowali, by walczyć za odebraną mu ojczyznę.
- Moja piosnka II Cypriana Kamila Norwida – jest to opis tęsknoty za utraconym, rodzinnym krajem. Głównym bohaterem jest pielgrzym, wspominający swoją ojczyznę.
- Lalka Bolesława Prusa – Stanisława Wokulskiego nieustannie dręczy tęsknota za ukochaną, Izabelą Łęcką, która nie odwzajemnia jego uczuć. Pojawia się też tu motyw tęsknoty za ojczyzną w trakcie wyjazdu za granicę.
- Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej – Orzeszkowa tworzy motyw tęsknoty za bliskimi, którzy polegli w powstaniu narodowym.
- Przedwiośnie Stefana Żeromskiego – ojciec głównego bohatera większość życia spędził na emigracji, tęskniąc cały czas za swoją ojczyzną.
- Kot w pustym mieszkaniu Wisławy Szymborskiej – jest to opis pustki i tęsknoty, które pojawiają się, gdy odchodzi ukochana osoba. Doświadcza jej każdy, nawet takie zwierzę jak kot, który nagle został sam w pustym mieszkaniu.
- Rok 1984 George’a Orwella – życie w totalitarnym kraju sprawia, że odczuwa się tęsknotę za wolnością.