Tradycja to coś, czym szczyci się chyba każdy kraj na świecie. Można w niej znaleźć obyczaje, reguły, zasady czy wspomnienia związane z historią danego obszaru, kultywowane od lat i przekazywane kolejnym pokoleniom. Wiele osób widzi w tradycji i w jej kontynuowaniu wartość samą w sobie i pielęgnuje dawne zwyczaje, które powstały często przed wiekami. Jednak są także ludzie, którzy szukają swojej drogi w nowoczesnych rozwiązaniach i często odrzucają to, co stare i co w ich przekonaniu już się nie sprawdza. Walka między tymi dwiema postawami życiowymi ukazana jest w wielu dziełach literackich. Między innymi należy do nich „Tango” Sławomira Mrożka, „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza, „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego czy „Lalka” Bolesława Prusa.
„Tango” Sławomira Mrożka to chyba najbardziej wyraziste przedstawienie walki między tradycyjnym sposobem życia a nowoczesnym podejściem do niego. Autor ukazał świat, w którym obalono wszystkie znane wartości, obyczaje i zasady. Odpowiada za to pokolenie rodziców głównego bohatera, czyli Stomil i Eleonora. Tak długo buntowali się oni przeciwko jakimkolwiek normom czy regułom, że w świecie zapanowała wolność absolutna czy wręcz anarchia. Nikt nie stosuje się do swoich tradycyjnych ról w społeczeństwie, można robić, cokolwiek się chce, zatem na przykład Eleonora, osoba wywodząca się z inteligencji, niemal na oczach męża romansuje z Edkiem, czyli przedstawicielem klasy niższej.
Ich syn, Artur, jest rozczarowany takim obrazem świata. Nie jest w stanie dopełnić swojego obowiązku człowieka młodego i buntować się przeciwko dawnym wartościom i ograniczeniom. W związku z tym dokonuje odwróconego buntu i zwraca się w stronę tradycyjnego stylu życia. Pragnie go przywrócić w swojej rodzinie. Artur jest jednak odosobniony w swoich przekonaniach, cała rodzina woli nieograniczoną wolność i rozpasanie.
Artur przegrywa walkę o swoje ideały i zostaje zabity przez kochanka matki, czyli Edka, który następnie przejmuje władzę w domu. W ten sposób dawne wartości i tradycje muszą ustąpić przed brutalną siłą i nowoczesnością, która jest dla ludzi bardziej atrakcyjna. Mrożek pokazuje jednak, że wraz z nastaniem wolności absolutnej oraz obaleniem dawnych wartości społeczeństwo na swój sposób upadnie i nic nie powstrzyma niektórych przed stosowaniem siły i braniem tego, na co ma się ochotę. Wskazuje zatem, że tradycja, obyczaje i wartości są według niego niezbędne społeczeństwu i wyzbywanie się ich jest poważnym błędem.
Czasami dzieło literackie jest pochwałą danego stylu życia. Taki jest „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza. Poeta stworzył tę epopeję z tęsknoty za ojczyzną i za światem Polski szlacheckiej, który już powoli zanikał. Tak powstała pamiątka, chwaląca dawne tradycje, wartości i obyczaje. W okresie zaborów przywiązanie do nich było też sposobem na zachowanie tożsamości narodowej, którą Polakom chcieli odebrać zaborcy. W tych okolicznościach nie można się dziwić, że Mickiewicz ukazywał polowania, zajazdy, grzybobranie, wykonywanie poloneza i inne tradycje jako coś pozytywnego. Pragnął je bowiem zachować w zbiorowej pamięci narodu. Oprócz tego wśród takich obyczajów upłynęła jego młodość, kojarzyły zatem one z tym ważnym i kształtującym okresem w życiu każdego człowieka.
„Pan Tadeusz” chwali zatem to, co dawne i pokazuje tego zalety, ponieważ w ten sposób powoływał do życia kraj, który zniknął z map Europy, oraz czasy, które odeszły na zawsze i już nigdy się nie powtórzą. Dawne tradycje i wartości i sposób życia zgodny z nimi był zatem sposobem na zatrzymanie pewnej ważnej i ulotnej chwili. Nowoczesność w tym ujęciu mogła na przykład zagrażać tożsamości narodowej Polaków. Mickiewicz wykorzystał tradycję jako katalizator swoich uczuć związanych z utraconą na wiele różnych sposobów ojczyzną.
„Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego pokazywała, że ślepa wiara w nowoczesne rozwiązania i nieumiejętne wprowadzanie w ich życie bywa zagrożeniem, zaś tradycyjny sposób życia jest w pewnym sensie bezpieczny. Nowoczesność przyszła wraz z ideałami głoszonymi przez bolszewików, a ich rewolucja doprowadziła do śmierci wielu osób. Autor w ten sposób pokazał, że dawne tradycje czy sposoby myślenia należy porzucać ostrożnie i stopniowo, bez takich drastycznych rozwiązań jak rewolucja. Główny bohater, Cezary Baryka, musiał dopiero z czasem nauczyć się łączyć ze sobą dawne, tradycyjne wartości, takie jak patriotyzm, z bardziej nowoczesnym spojrzeniem na otaczający go świat, które to zaczerpnął między innymi z poglądów głoszonych przez komunistów. W ten sposób ukształtował się jego światopogląd na styku dwóch światów.
„Lalka” to powieść Bolesława Prusa z okresu pozytywizmu, kiedy oddalono się od dawnych tradycji romantycznych i zastąpiono je nowym, pozytywistycznym spojrzeniem na naukę i społeczeństwo. Jednak nie wszyscy się z tym zgadzali i na przykład arystokracja sprzeciwiała się zmianom społecznym, w wyniku których utraciłaby swoje przywileje. Mimo nowoczesnego podejścia do życia Wokulski dał się porwać romantycznej miłości przypominającej o mijającej epoce i przez to został boleśnie zraniony. „Lalka” pokazuje zatem, że czasami lepiej iść na przód z duchem postępu.