Henryk Sienkiewicz w swojej powieści „Potop” stworzył wiele pogłębionych i interesujących bohaterów, zarówno z pierwszego, jak i z dalszego planu. Niektórzy spośród nich występują we wszystkich tomach jego trylogii. W powieści tej pojawia się także szeroka reprezentacja szlachty, a jednymi z najważniejszych jej przedstawicieli byli Andrzej Kmicic i pan Michał Wołodyjowski. Przez pewien czas traktowali się oni jak wrogowie, stoczyli nawet ze sobą słynny pojedynek, w którym Wołodyjowski pokonał Kmicica. Po pewnym czasie doszli jednak do porozumienia, a Wołodyjowski stał się swoistym mentorem Kmicica na jego drodze wewnętrznej przemiany.
Kmicic znany jest początkowo jako warchoł, awanturnik i hulaka. Jest pełen temperamentu, impulsywny i gwałtowny. Nie waha się przed stosowaniem przemocy, co widać, gdy w ramach zemsty pali Wołmontowicze. Ze względu na swoją porywczość Kmicic popełnia wiele błędów w swoim życiu. Jest znany jako zdrajca i okrutnik, przez co jego ukochana Oleńka nie chce go znać – mimo iż coś do niego czuje. Pod wpływem potwornej pomyłki, jaką była służba Radziwiłłom w trakcie potopu szwedzkiego i ze względu na chęć odzyskania Billewiczówny, Kmicic ostatecznie przechodzi wewnętrzną przemianę i staje się wiernym żołnierzem swojej ojczyzny, prawdziwym patriotą i człowiekiem godnym zaufania. Jednak musi do tego dochodzić stopniowo, wciąż pracując na swoim niełatwym charakterem, który sugeruje mu raczej popełnianie czynów gwałtownych i często nieprzemyślanych. Okazuje się też, że Kmicic skrywa w sobie także wrażliwą i kochającą naturę, którą pokazuje Oleńce. Jest także bardzo dumni i honorowy mimo wszystkich swoich wad.
Z kolei pan Wołodyjowski od początku znany jest jako człowiek na wskroś szczery, uczciwy, dobry i szlachetny. Zawsze stara się postępować właściwie i działa w służbie ojczyzny. Gotów jest na największe poświęcenia w jej imię, podobnie jest w stanie działać dla bliskich mu osób. Na dodatek jest bardzo kochliwy, ale nie może przez długi czas znaleźć swojej prawdziwej miłości. To też doskonały szermierz, który bywa lekceważony przez przeciwników z racji swojego niskiego wzrostu. Bez problemu Wołodyjowski jest w stanie jednak pokonać na przykład Kmicica. Pan Wołodyjowski nie wykorzystuje jednak swoich zalet do uzyskania prywatnych korzyści. To człowiek skromny i ceniony przez swoje otoczenie. Z czasem Kmicic stara się więc upodobnić do Wołodyjowskiego w trakcie swojej przemiany. Początkowo różnią się oni jednak w każdym aspekcie.