W historii ludzkości niestety często pojawia się motyw zniewolenia. Czasami całe grupy społeczne odbierały wolność innym z różnych powodów, bardzo często z chęci zysku, wzbogacenia się, odebrania zasobów czy terenów lub znalezienia taniej siły roboczej. Powodem zniewolenia bywała także nienawiść do pewnej grupy – na przykład do narodu żydowskiego w czasach II wojny światowej. W związku z tym zaobserwowano różnorodne konsekwencje zniewolenia człowieka, a część z wniosków dotyczących tego ma swoje miejsce w dziełach literackich. Warto wspomnieć takie utwory jak na przykład „Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, „Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall, „Rok 1984” George’a Orwella czy „Dziady” Adama Mickiewicza.
„Inny świat” to opis zniewolenia ludzi w sowieckich łagrach. Zamykano ich tam z wielu różnych powodów, ale najczęściej oznaczało to, że byli w jakiś sposób niewygodni dla totalitarnego systemu ZSRR. W łagrach ludzie doświadczali specyficznego rodzaju zniewolenia, nie oznaczało ono bowiem jedynie ograniczenia ich wolności. Był to bowiem system nastawiony na łamanie ich ducha i zmienianie w człowieka złagrowanego, zniszczonego przez system, a zatem niegroźnego dla niego.
W łagrach zmuszano ludzi do ciężkiej pracy ponad siły, na przykład przy wycince drzew w lesie, karmiono ich głodowymi porcjami, zmuszano do mieszkania w przeludnionych barakach, nie pozwalano na zachowanie chociażby podstawowej higieny i odbierano kontakt ze światem zewnętrznym. W ten sposób każdy zmieniał się w człowieka złagrowanego, to znaczy kierował się specyficznym kodeksem moralnym. Konsekwencjami takiego zniewolenia było zatem odrzucenie przez więźniów dawnych wartości i robienie wszystkiego, co pozwalało na przetrwanie na terenie łagru. Były to zazwyczaj czyny niemoralne, takie jak kradzież. Z takiej niewoli człowiek wychodził zmieniony i złamany, o ile mu się to w ogóle udało. Wielu więźniów zwyczajnie umierało z powodu złych warunków życia i pracy ponad siły.
„Zdążyć przed Panem Bogiem” to z kolei przykład zniewolenia i zagłady, jakiej Żydzi doświadczyli z rąk nazistów. Ich oprawcami kierowała ideologiczna nienawiść i antysemityzm. To właśnie przez to wybudowano getta i zamknięto w nich całą społeczność żydowską, między innymi w Warszawie. W ten sposób Żydzi zostali odizolowani od społeczeństwa, a ich wolność drastycznie ograniczono – nie mogli oni przechodzić na stronę aryjską. W getcie cierpieli z powodu głodu, chorób i tragicznych warunków życia, które obejmowały między innymi przeludnione mieszkania.
Z czasem ludzi z warszawskiego getta zaczęto wywozić na śmierć w obozach koncentracyjnych. Konsekwencją niewoli i głodu było to, że na przykład ludzie sami zgłaszali się do transportu, skuszeni obietnicą chleba i marmolady. Niewola i propaganda sprawiły też między innymi, że Marek Edelman pewnego razu zaczął się wstydzić swojej twarzy. Niewola sprawiła, że naród stał się ofiarą zagłady, a ludzie wierzyli w niemiecką propagandę. Odcisnęło to piętno na społeczności żydowskiej i na historii Europy.
„Rok 1984” Orwella to opowieść społeczeństwa, które zostało zniewolone przez partię polityczną i doświadcza zgubnego wpływu propagandy oraz kształtowania rzeczywistości, języka i historii według potrzeb władzy. Ludziom została odebrana wolna wola, zostali z góry podzieleni na klasy społeczne, inwigilowano ich na każdym kroku i z góry planowano, jak ma wyglądać ich życie. Efektem tego było społeczeństwo paranoiczne, na każdym kroku obawiające się donosu, sprawdzające, czy aby na pewno wszystko odbywa się w ustalony, praworządny sposób. Konsekwencją zniewolenia jest zatem zmiana sposobu myślenia całego społeczeństwa.
„Dziady cz. III” to opowieść o zniewoleniu, jakiego doświadczyło społeczeństwo polskie pod zaborami. Trwały one przez ponad wiek. Taka niewola nie osłabiła jednak chęci walki narodu o swoją wolność. W dramacie widać, jak działały osoby zaangażowane w akcje wymierzone w rosyjskiego zaborcę i z jakimi brutalnymi konsekwencjami, na przykład zsyłką na Sybir, mogło się to dla nich skończyć.