„Granice mojego języka wskazują granice mojego świata” – powiedział pewnego razu Ludwig Wittgenstein, a cytat ten wskazuje, jak ważną rolę pełni język w kształtowaniu otaczającej człowieka rzeczywistości. To z jego pomocą opisuje się dane zjawiska, nazywa się je, nadaje się im kontekst i sprawia, że ludzie postrzegają je w konkretny sposób. Widoczne jest to zwłaszcza w sytuacjach rozwijania się ustrojów totalitarnych, gdzie język również pełni rolę narzędzia, które porządkuje świat i przyczynia się tym samym do ograniczenia wolności człowieka. W związku z tym zjawiskiem pojawił się termin nowomowy, który ma swoje źródła w powieści „Rok 1984” autorstwa George’a Orwella. Oznaczał on sztuczny język, wytworzony przez władze w celu wyeliminowania niepożądanych poglądów czy zachowań. Z czasem określenie to wyszło daleko poza ramy powieści i zaczęło służyć do nazywania na przykład języka propagandy, używanego w czasach PRL-u. Widoczne jest to na przykład w twórczości Stanisława Barańczaka.
Powieść „Rok 1984” autorstwa George’a Orwella to tekst, z którego wywodzi się pojęcie nowomowy. W świecie stworzonym przez pisarza służyła ona do kreowania nowej rzeczywistości, zaprojektowanej przez rządzące totalitarne władze, którym zależało na pozbyciu się każdego fragmentu niepraworządnej myśli czy opinii. Partia usuwała więc z języka „niepotrzebne” słowa i określenia, i ustanowiła nowomowę obowiązującą urzędowo mową. Pozbawiając ludzi słów i określeń, partia odbierała im także wolność do wyrażania wielu przekonań czy idei. Kształtowała ich świat, ograniczała go do ustalonych formuł i nie pozwalała na żadne odstępstwo od tego. Nowomowa miała ostatecznie zastąpić używany wcześniej język angielski. Miała służyć tylko do podstawowej komunikacji i nie pozwalać na wyrażanie bardziej skomplikowanych idei czy refleksji. W ten sposób ludziom odbierana była wolność wyrażania siebie w pełni – zostali przez władzę okradzeni z tej możliwości. Trwałoby to tak długo, aż wreszcie usuniętoby samo pojęcie wolności i myśli jej dotyczące.
Przykładem nowomowy, kształtującej rzeczywistość i określającej ramy tego, co jest dopuszczalne, jest także wiersz Stanisława Barańczaka zatytułowany „Określona epoka”. Autor w swoim dziele pokazał, jak uboga jest mowa partyjna w swoich założeniach i jak niewiele wolności ona pozostawia. Barańczak sparodiował jej najbardziej charakterystyczne sformułowania, przy pomocy których władza próbowała od nowa stworzyć rzeczywistość, zgodną z tym, co zarządziła partia. W ten sposób narzucano społeczeństwu konkretny sposób postrzegania otaczającego ich świata, nie pozwalano na samodzielne formułowanie osądów i co za tym idzie – coraz bardziej odbierano swobodę myślenia, tworzenia poglądów i działania, ponieważ mogło to zaszkodzić temu, co władza uznała za słuszne.
