Ballada „Świtezianka” Adama Mickiewicza znalazła się w zbiorze czternastu utworów pod tytułem „Ballady i romanse” z 1822 roku. Wydanie tego właśnie zbioru uznaje się za umowny początek literackiej epoki romantyzmu w Polsce. Utwory te mają ogromną wartość kulturową i literacką, ponieważ sięgają do folkloru, polskich tradycji, wierzeń ludowych. Łączą elementy rzeczywiste i realistyczne z nadprzyrodzonymi i fantastycznymi. Wiele ballad Adama Mickiewicz, takich jak „Świtezianka” są dziś pewnego rodzaju manifestem polskiego romantyzmu i „flagowym” przykładem twórczości tamtych czasów, umieszczono je nawet w programie nauczania języka polskiego.
Świtezianka – budowa utworu i środki stylistyczne
Balladę nazywamy gatunkiem synkretycznym, ponieważ łączy w sobie elementy epiki (np. obecność narratora), liryki (np. środki stylistyczne, pisanie wierszem) oraz dramatu (np. dialogi między bohaterami). Ballada „Świtezianka” składa się z trzydziestu ośmiu czterowersowych zwrotek. Zastosowano rymy krzyżowe (abab).
Historia zostaje przedstawiona przez narratora stylizowanego na gawędziarza, który dokładnie zna przebieg wydarzeń, a nawet przytacza dialogi między bohaterami. Liczne powtórzenia, a także paralelizmy, czyli podobieństwo treściowe lub kompozycyjne kilku analogicznych segmentów tekstu ( np.: „Woda się burzy i wzdyma./ Burzy się, wzdyma i wre aż do dna, Kręconym nurtem pochwyca”) sprawiają, że utwór jest bardzo rytmiczny, przypomina wręcz pieśń gminną.
Pojawiają się tu także liczne epitety, np.: „kochanka wstydliwa”, „dzikiej wietrznicy”, porównania, np.: „Jej twarz, jak róży bladej zawoje, Skropione jutrzenki łezką: Jako mgła lekka, tak lekkie stroje Obwiały postać niebieską”, czy pytania retoryczne, np.: „Po co wokoło Świteziu wody Błądzisz przy świetle księżyca?”.
Świtezianka – interpretacja utworu
Mądrość ludowa
Ballada opowiada o pewnej parze – strzelcu i dziewczynie. Spotykają się oni wieczorami w pobliżu jeziora Świteź. Nie znamy dokładnie jej pochodzenia, dziewczyna jest tajemniczą postacią. Chłopiec wyznaje jej uczucia i przysięga wierność, a ta ostrzega go przed konsekwencjami niedotrzymania obietnicy.
Dziewczyna znika nad Świtezią, a tuż po tym z jeziora wyłania się cudownej urody kobieta. Kusi młodzieńca, a ten będąc pod wrażeniem jej wdzięków decyduje się na wspólne życie z nieznajomą. Nagle zamienia się ona w dziewczynę, której chłopak przysięgał wierność. Strzelec znika pod wodą, a razem z nim tajemnicza wybranka, co jest karą za złamanie przysięgi. Od tej pory w okolicy Świtezi można zauważyć zjawę młodej dziewczyny i strzelca.
W utworze pojawia się więc pewna mądrość ludowa, którą możemy nazwać też morałem: „bo kto przysięgę naruszy, ach, biada jemu, za życia biada. I biada jego złej duszy”. Oznacza to, że dane słowo ma ogromną wartość, a dotrzymanie go to sprawa nie tylko honoru, ale także życia lub śmierci. Ze względu na to, że nie znamy zbyt wielu szczegółów na temat strzelca i dziewczyny, możemy powiedzieć, że utwór ma bardzo uniwersalny charakter, a jego bohaterowie mają za zadanie symbolizować konkretne typy osobowości i zachowania wśród ludzi.
W utworze świat realny przeplata się z fantastyką. Wieczorne spotkania zakochanych młodych ludzi mogłyby mieć miejsce w realnym życiu, jednak znikanie dziewczyny nad Świtezią, zmiana jej postaci, snucie się po świecie dwóch cieni, to zdecydowanie elementy świata nadprzyrodzonego.
Rola przyrody w utworze
Zapoznając się z treścią ballady „Świtezianka” możemy odnieść wrażenie, że opisywana w niej przyroda nie jest jedynie tłem zdarzeń, ale przede wszystkim bardzo istotnym bohaterem. To także jedna z cech charakterystycznych dla ballady romantycznej. Natura staje się powiernikiem sekretów, obserwatorem, dodaje nastrojowości, a nawet potrafi wymierzyć karę za haniebne zachowania (tu dla przykładu chłopiec zostaje wciągnięty pod wzburzoną wodę).
Przyroda to niezwykle ważny element folkloru i ludowości, ponieważ niegdyś bardzo dużą rolę w codziennym życiu odgrywały właściwości roślin, ziół, fazy księżyca, zachowania zwierząt i owadów, a także cykl życia i pór roku.
Podsumowanie
„Świtezianka” Adama Mickiewicza zawiera wiele charakterystycznych cech ballady romantycznej. Przede wszystkim skupia się na mądrości ludowej i folklorze. Ukazana w utworze natura pełni rolę zaangażowanego bohatera. Obok świata realnego pojawia się także metafizyka i fantastyka, która dodaje nieco tajemniczości i mrocznego charakteru. Nic więc dziwnego, że to właśnie te utwory zapoczątkowały polski romantyzm i do dziś wzbudzają zainteresowanie odbiorców.