Pozytywiści stworzyli bardzo bogaty program swoich działań i poglądów, a jedną z ich najpopularniejszych idei była praca organiczna. Miało to związek z niepowodzeniem kolejnych powstań narodowych, przez co społeczeństwo w dużej mierze zniechęciło się do walki zbrojnej. Rozpoczęto więc poszukiwania nowych form walki o wolność i tak oto powstał koncept pracy organicznej, który zakładał polepszenie warunków życia przede wszystkim najuboższych warstw społeczeństwa, co przekładało się na rozwój całego narodu. O idei tej pisał między innymi Bolesław Prus w „Lalce”, ale podjął go też Stefan Żeromski w „Ludziach bezdomnych”.
Bolesław Prus w „Lalce” zawarł wiele refleksji na temat losów ubogiej części społeczeństwa i ukazał, jak trudne one były na tle uprzywilejowanej arystokracji. Główny bohater powieści, Stanisław Wokulski, obserwuje, z jakimi problemami zmagali się nędzarze. Wokulski reprezentował swoim życiem ideały pozytywistyczne, dlatego dostrzegał konieczność zmian, jakie musiały nastąpić w życiu całego społeczeństwa. Odpowiedzią na te problemy miała być właśnie nauka i praca organiczna. Pozytywiści postrzegali bowiem społeczeństwo jako jeden organizm – by działało ono poprawnie, wszystkie organy muszą być zdrowe. Konieczne jest więc rozwiązanie problemów także ubogich osób. Bohater Prusa swoim życiem pokazywał, jak wyglądało stosowanie idei pracy organicznej w praktyce. Wokulski dawał zatrudnienie osobom ubogim i zmagającym się z problemami, takimi jak Węgiełek czy Maria, a wówczas ich życie stawało się lepsze, co przynosiło zysk całemu społeczeństwu jako jednemu organizmowi. Jednak Wokulski był jedynie chlubnym wyjątkiem, Prus dostrzegał bowiem, że większość społeczeństwa nie dąży do zjednoczenia i osiągnięcia wspólnego dobra dla wszystkich jego członków.
Konieczność zmian dostrzegali także inni autorzy, na przykład Stefan Żeromski. W „Ludziach bezdomnych” sportretował on społecznika, doktora Judyma, który widział konieczność zapewnienia całemu społeczeństwo darmowej i dobrej opieki medycznej oraz poprawienia warunków życia i pracy osób ubogich. Postępowanie Judyma jest motywowane pochodzeniem – wywodził się on z ubogich warstw społecznych, z których udało mu się wyrwać dzięki medycznemu wykształceniu. Od tego czasu czuł, że ma dług wobec nędzarzy, mimo że odczuwał wobec nich obrzydzenie. Judym jednak wierzy we wzniosłe ideały i stara się je realizować w swoim życiu. Jednak on też jest wyjątkiem od reguły, inni lekarze wolą bowiem prowadzić dochodowe praktyki niż zajmować się biedakami z fabryk. Judym nieustannie spotyka się z brakiem zrozumienia i jest praktycznie bezsilny i osamotniony w swoich przekonaniach. Bohater powieści Żeromskiego pokazuje więc czytelnikowi, że społeczeństwo nie zmienia się i wciąż nie potrafi wspólnie działać na korzyść całej zbiorowości. Ważniejsze są prywatne interesy i zyski. Ideały pozytywistyczne były wciąż aktualne w czasach Młodej Polski, jednak spotykały się wciąż z podobnym oporem ze strony osób uprzywilejowanych, na czym cierpieli najubożsi.
„Lalka” i „Ludzie bezdomni” to dwie powieści, które prezentują czytelnikowi ideał pracy organicznej. Pokazują one konieczność wspólnego działania na rzecz najuboższych grup i uzdrowienia chorego systemu. Jednak z obu dzieł płynie smutny wniosek, że osób żywiących takie przekonania jest zbyt mało, a elity nie mają zamiaru niczego zmieniać.