Adam Naruszewicz to polski poeta, historyk, biskup, a także dramatopisarz, żyjący w XVIII wieku. Jego utwór „Balon” został zainspirowany rzeczywistym lotem balonem nad Warszawą 10 maja 1789 roku. Francuski wynalazca Jean-Pierre Blanchard odbył 45- minutową podróż nad stolicą, której świadkiem był nawet sam król – Stanisław August Poniatowski. Początkowo utwór przypisywano innemu pisarzowi, ale finalnie, dopiero w XX wieku przyznano autorstwo rzeczywistemu twórcy – Adamowi Naruszewiczowi.
Balon – analiza i środki stylistyczne
Utwór wyraża pochwałę i zachwyt nad wydarzeniem, ideą, co jest cechą charakterystyczna dla ody – gatunku lirycznego, zaczerpniętego z antyku. Ma także podniosły ton.
Wiersz ma regularną budowę. Składa się z dwunastu strof, po cztery wersy, które naprzemiennie mają po dziesięć i osiem sylab. Występują tu rymy krzyżowe.
Podmiot liryczny opisuje lot balonem, nie ujawnia się, zatem mamy do czynienia z liryką pośrednią, a następnie inwokacyjną, ponieważ podmiot liryczny zwraca się do ludzi, którzy nie wierzą w potęgę nauki, „Gminie, ku rzadkiej zbiegły zabawce, jakież ci cuda mózg kryśli?”, a także do ojczyzny, która zostaje porównana do łodzi, „Wszystko zwyciężysz, łódko szlachetna”. Podmiot liryczny wydaje się być ponad obserwatorami zdarzenia, odnosimy wrażenie jakby leciał balonem, ponad tłumem ludzi. Jest on wszechwiedzący.
W wierszu występują liczne środki stylistyczne, np. epitety, „ ognistym grotem”, „ zgorzałym duchem”, „ burzliwym morzom” oraz metafory, „ wznawia tor klęską sławny Ikara i na podniebieniu już stawa”. Wspomnienie o Ikarze, jest nawiązaniem do mitologii greckiej, w której to lot bohatera, kończy się tragicznym upadkiem.
W tekście występuje inwersja, czyli przestawienie kolejności wyrazów w zdaniu, wypowiedzi, co ma nadać utworowi odpowiedniego rytmu i wzniosłości, np. „ w strumyk dziecinnym palcem na stole z kilku kropel zakreślony”. Znajdujemy również porównanie, np. „ w błahych się zlepkach czołga ukryty, jak drobne robaczków plemię”, a także peryfrazę, czyli wielowyrazowy opis powszechnego określenia, na przykład burza przedstawiona jest, jako „gniewny Jowisz ognistym grotem powietrzne przeszywa szlaki”.
Balon – interpretacja wiersza
Pochwała dla postępu ludzkości
„Balon” to oda do możliwości ludzkiego rozumu i rozwoju techniki. Podmiot liryczny wyraża podziw dla Jean-Pierre Blancharda. Współcześni odkrywcy są dla niego następcami mitologicznego Ikara, który mimo nieszczęśliwego zakończenia – wzbił się w niebo i udało mu się utrzymać na wysokości, dopóki wosk na jego skrzydłach nie stopił się, przez żar słońca. Rozwój nauki prowadzi do postępu oraz ułatwień i ulepszeń w naszym życiu.
Oprócz latającego balona, osoba mówiąca wymienia również inne wynalazki, między innymi pompę hydrauliczną, utrzymujące się na wodzie statki, czy materiały wybuchowe umożliwiające wydobycie kruszcu. Podkreśla, że wynalazki wymagają ciężkiej pracy i czasu, „ Rozum człowieczy wszędy przechodzi, Niezłomny pracą i czasem”. Opanowanie przestrzeni powietrznej, mórz, oceanów i możliwość wydobycia podziemnego kruszcu, to triumf człowieka nad siłami natury i żywiołami.
Apel do Sarmatów
Podmiot liryczny opisuje także, że wszyscy ludzie, widziani z góry, wyglądają jak malutkie robaczki. Nieistotny jest ich status społeczny i majątkowy, każdy z nim wydaje się malutki, „ Król, wódz, senator, kmieć pracowity, Czy rządzi, czy ryje ziemię, W błahych się zlepkach czołga ukryty, Jak drobne robaczków plemię”. Zatem obserwatorzy tego niezwykłego wydarzenia, z punktu widzenia osoby patrzącej na nich nieba, są sobie równi. Nawet wielka rzeka Wisła, z tej perspektywy wydaje się plamą zrobioną przez małe dziecko.
Ostatnie strofy wiersza to apel do Sarmatów, czyli rodaków, aby ratować ojczyznę, znajdującą się w trudnym położeniu politycznym. Polska jest już dotknięta rozbiorem, a data powstania utworu wskazuje, na toczone właśnie obrady Wielkiego Sejmu. Według osoby mówiącej w wierszu, pokonanie przez naród kryzysu, będzie jeszcze bardziej chwalebnym i wzniosłym wydarzeniem niż lot balonem nad Warszawą, „ Wszystko zwyciężysz, łódko szlachetna, Na ciosy przeciwne twarda; Statek twój sława uwieczni świetna, Chlubniej niż podróż Blancharda”.
Podsumowanie
Utwór „Balon” Adama Naruszewicza opisuje lot balonem nad Warszawą, który dla podmiotu lirycznego jest kolejnym przykładem siły ludzkiego rozumu i postępu nauki. Osoba mówiąca podziwia naukowców, ludzi którzy ciężką i długotrwałą pracą, prowadzą do powstania wynalazków i ulepszeń zmieniających możliwości człowieka. Jednak wiersz, to nie tylko opis tego niezwykłego wydarzenia. Podmiot liryczny nawołuje rodaków do włożenia wysiłku w odbudowę ojczyzny. Wyraża swe przekonanie o zwycięstwie Państwa Polskiego. Twierdzi, że przyniesie to rodakom dobrą sławę. Porównuje Polskę do łódki, która jest tak mocna i tak trwała, że pokona każda przeszkodę. Autor utworu wykorzystał głośne i słynne wydarzenie, aby ukazać potęgę nauki i dążenia do rozwoju, a także aby porównać zwycięstwo Polaków i odbudowanie kraju do sukcesu Blancharda – człowieka lecącego balonem nad Warszawą.