Dzieła literackie z gatunku hagiografii opowiadają o żywotach świętych. Należą do piśmiennictwa religijnego, związanego głównie z katolicyzmem i prawosławiem. Mają szczególne znaczenie dla osób wierzących.
Hagiografia – co to jest?
Hagiografia ma swój początek w okresie wczesnego chrześcijaństwa. Pierwsze dzieła hagiograficzne powstały najprawdopodobniej w Rzymie w pierwszych latach po śmierci Chrystusa. Opisywały żywoty osób uznawanych za święte. Skupiały się na najważniejszych momentach z ich życia i niezwykłych wydarzeniach, które miały wskazywać na obdarzenie ich szczególną łaską Boga. W dziełach hagiograficznych autorzy skupiali się na zaletach postaci i świętości widocznej w różnych aspektach ich życia lub działalności. Opisywano również legendy związane ze świętymi oraz cuda, których mieli dokonać za życia lub u osób modlących się o ich wstawiennictwo u Boga.
Hagiografia miała największe znaczenie w okresie od II do VIII wieku naszej ery, gdy chrześcijaństwo przeżywało szybki rozkwit i wypierało religie politeistyczne oraz pogańskie w całej Europie. Drugi okres rozwoju hagiografii przypadł na okres panowania Karolingów aż do renesansu. Współcześnie hagiografia ma nieco inną formę. Skupia się głównie na potwierdzaniu autentyczności dzieł sprzed lat i prowadzeniu badań historycznych.
Hagiografia – cechy
Dzieła hagiograficzne przede wszystkim przedstawiają osoby świętych chrześcijańskich w pozytywnym świetle. Unikają opisywania ich wad i przywar oraz czynów, które miały miejsce przed nawróceniem, jeśli święty początkowo był poganinem. Żywoty świętych skupiają na opisywaniu cudów, które były udziałem świętego. Mają za zadanie potwierdzać, że dana osoba była wybrana przez Boga. Autentyczność opisanych cudów jest niemożliwa do sprawdzenia, gdyż opisy powstawały na podstawie ustnych opowieści przekazywanych z pokolenia na pokolenie lub relacji świadków. Hagiografię cechuje również opisywanie męczeństwa świętych. Brutalna śmierć męczeńska z rąk pogan i silna wiara pomimo doznanych krzywd są dowodem na świętość bohatera dzieła. Żywoty świętych nie mogą być traktowane na równi z biografiami i dziełami historycznymi. Są wzbogacane o motywy religijne, które odróżniają je od literatury faktu.
Hagiografia – przykłady
Przykładem dzieła hagiograficznego są „Żywoty świętych” autorstwa Piotra Skargi, który stworzył je w celu kształtowania zbiorowej pamięci religijnej. Podobny cel mają współczesne dzieła o życiu Jana Pawła II, traktujące o działalności i pontyfikacie polskiego świętego. Książki na temat Jana Pawła II wspierają tradycyjny model wiary chrześcijańskiej. Równie znane są dzieła Stefana Czarnowskiego, który skupił się na postaci Św. Patryka, patrona Irlandii. Podobne dzieła powstały na temat życia Joanny d’Arc i św. Jerzego w Anglii. Dzieła tego typu służą kształtowaniu silniejszej tożsamości społecznej i narodowej. „Kwiatki świętego Franciszka” przedstawiają z kolei postać świętego Franciszka z Asyżu, znanego z umiłowania przyrody i szacunku do niej. Hagiografia obejmuje również poprawianie dawnych żywotów świętych i usuwanie z nich opisów, które nie zgadzają się z zarysem historycznym. Badacze tworzą współczesne wersje opowieści o świętych, uwzględniając w nich kontekst kulturowy.