Wolność to jedna z najważniejszych wartości w ludzkim życiu. Odebranie jej jest czymś strasznym, dlatego też wiele osób jest w stanie oddać za nią w razie potrzeby nawet swoje życie. Wolność jest powodem wojen, konfliktów, powstań i debat, jej temat zajmuje każdego człowieka. Można zatem o niej powiedzieć, że jest prawdziwym darem, czymś ważnym i upragnionym. Jednak jak z każdego daru, także z wolności należy korzystać rozsądnie i tak, by nie stała się ona przekleństwem. Są bowiem takie sytuacje, w których za swoją wolność trzeba wziąć odpowiedzialność. Widoczne jest to w wielu dziełach literackich, takich jak na przykład mit o Dedalu i Ikarze, w „Dziadach” Adama Mickiewicza, w „Tangu” Sławomira Mrożka czy też w „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza.
Mit o Dedalu i Ikarze to chyba najbardziej znany przykład tego, że z wolności trzeba umieć korzystać. Dedal po latach służby u króla Minosa chce powrócić do swojej ojczyzny, ale ten nie chce tracić uzdolnionego poddanego. Dedal konstruuje więc skrzydła z drewna, piór i wosku. Mają one pozwolić jemu i jego synowi, Ikarowi, ulecieć w przestworza i zbiec z wyspy, by powrócić na Sycylię.
Przed rozpoczęciem lotu Dedal przestrzega syna, by ten nie wzlatywał zbyt wysoko. Zafascynowany lotem i upojony wolnością, jaką ten mu dawał, Ikar zapomniał o przestrogach ojca. Poleciał wysoko do słońca, a wówczas stopił się wosk na jego skrzydłach, pióra odpadły i Ikar runął do morza, gdzie zginął.
Jego historia doskonale obrazuje stwierdzenie, że wolność to także odpowiedzialność. Gdyby Ikar nie nadużył swobody i stosował do przestróg ojca, to wraz z nim bezpiecznie doleciałby na Sycylię i żył dalej. On jednak wziął sobie więcej wolności niż był w stanie unieść, co miało dla niego katastrofalne skutki i stało się na wieki przestrogą dla innych. Wolność może wzbudzać w człowieku przesadną pewność siebie i wiarę w swoje możliwości. Należy to brać pod uwagę, podejmując wiele decyzji w swoim życiu.
Dramat romantyczny „Dziady” Adama Mickiewicza porusza bardzo wiele kwestii związanych z wolnością, ponieważ akcja osadzona jest w czasach, w których Polska znajdowała się pod zaborami, a zatem naród został pozbawiony swojej wolności. Była więc ona niedostępnym darem, czymś, czego pragnęli wszyscy. Swego rodzaju wolność zyskał Konrad, kiedy symbolicznie narodził się na nowo, stał się duchowym przewodnikiem narodu i wziął na siebie jego cierpienie, by inni mogli zostać zbawieni, a co za tym idzie, także odzyskali swoją wolność.
Taka swoboda sprawiła, że Konrad stał się człowiekiem pysznym, przekonanym o swojej wielkości do tego stopnia, że zaczął rzucać wyzwania Bogu i domagać się od niego odpowiedzi. Postąpił on zatem ze swoim darem nierozważnie i nieomal naraził swoją duszę na potępienie. Wolność jest zatem w dramacie „Dziady” najwyższą wartością, czymś utraconym, ale jest także siłą niszczącą ludzi, a jej pragnienie prowadzi ich do skrajności. To przykład tego, że z wolnością należy się obchodzić bardzo ostrożnie, ponieważ może ona w przeciwnym razie prowadzić do destrukcji człowieka.
Kolejnym przykładem tego, do czego prowadzi wolność wykorzystywana nierozważnie, jest „Tango” Sławomira Mrożka. W tym świecie pokolenie rodziców głównego bohatera, czyli Artura, zbuntowało się wcześniej przeciwko wszystkim normom społecznym, nakazom, regułom i obyczajom, jakie panowały w dawnych latach. W wyniku tego zniesiono wszystkie zwyczaje i prawa, a w społeczeństwie zapanowała wolność absolutna. Każdy robił to, co chciał, nikt nie stosował się do wyznaczonych mu społecznych ról.
Matka Artura, Eleonora, na oczach swojego męża wdaje się w romans z przedstawicielem klasy niższej. Podziały klasowe także przestają obowiązywać, inteligencja zaczyna zadawać się na równych zasadach z klasą niższą właśnie, reprezentowaną przez kochanka Eleonory, czyli Edka. Na koniec to właśnie on przejmuje władzę nad innymi bohaterami po zamordowaniu Artura.
W świecie, w którym panuje wolność absolutna, według Mrożka panuje też chaos i pomieszanie, jest to wymierzone w odwieczny porządek świata. Przez to Artur nie może spełnić jednej z podstawowych potrzeb młodzieży, czyli buntu. W świecie stworzonym przez jego rodziców nie ma już bowiem przeciwko czemu się buntować. Artur zatem próbuje przywrócić dawny porządek i zmusić rodzinę do przestrzegania tradycji oraz do przyjęcia na siebie stereotypowych ról w społeczeństwie i wypełnianiu wynikających z nich obowiązków. W związku z tym zostaje zabity, a świat ponownie zostaje ogarnięty przez chaos – zmiany wprowadzone przez Artura nie są w stanie przetrwać w anarchii panującej w jego domu rodzinnym.
„Ferdydurke” to z kolei przykład tego, że wolność jest ograniczana człowiekowi na każdym kroku. Główny bohater, Józio, jest świadkiem tego, jak role społeczne, w które każda osoba musi wejść, ograniczają jej wolność. Jest to jednak konieczne, jeśli człowiek chce funkcjonować w społeczeństwie. „Ferdydurke” obnaża to, jak pozorna jest wolność człowieka cywilizowanego, który każdego dnia musi nosić wiele masek i nigdy nie jest w pełni wolny i autentyczny.