Fiodor Dostojewski to rosyjski pisarz i autor powieści „Zbrodnia i kara”, która należy obecnie do kanonu literatury światowej. Opowiada ona o losach byłego studenta prawa, Rodiona Raskolnikowa, który dopuścił się okrutnej zbrodni. Zainspirowany własnymi, radykalnymi poglądami oraz sfrustrowany życiem w nędzy zamordował siekierą starą lichwiarkę, Alonę Iwanownę oraz jej siostrę, Lizawietę. Powieść stanowi zapis przeżyć Raskolnikowa po morderstwie, jego rodzącej się paranoi oraz wyrzutów sumienia. Klasyfikuje się ją jako powieść psychologiczną.
Definicja powieści psychologicznej
Warto na początku dowiedzieć się, czym właściwie jest wspomniana powieść psychologiczna. Definiuje się ją jako dzieło, którego głównym tematem są przeżycia wewnętrzne głównego bohatera. Czytelnik poznaje wydarzenia z jego perspektywy, zapoznaje się z punktem widzenia, dowiaduje się, jakie emocje targają daną postacią i co ona sądzi na pewne tematy. Autor przedstawia bowiem cały jej sposób odbierania świata i dzieli się nim z odbiorcą. Jest to bardzo subiektywny sposób narracji i przedstawiania świata przedstawionego, w którym nie ma miejsca na dystans. W takim ujęciu można też przedstawiać marzenia, wspomnienia czy plany na przyszłość danego bohatera.
Zbrodnia i kara jako powieść psychologiczna
Powieść „Zbrodnia i kara” skupia się na perspektywie Rodiona Raskolnikowa, młodego człowieka, który z powodu ubóstwa zmuszony był porzucić studiowanie prawa. Autor daje czytelnikowi dogłębny wgląd w myśli Raskolnikowa, przedstawia szczegółowo jego sytuację, ukazuje perspektywę, pozwala czytelnikowi zmagać się z frustracją i rozgoryczeniem tej postaci. Daje także niepowtarzalną możliwość zapoznania się z jego poglądami na temat społeczeństwa. Raskolnikow dzieli je bowiem na dwie grupy, na ludzi gorszych i lepszych. Ci gorsi według niego nie mieli żadnej wartości i można się ich było dowolnie pozbywać, a ich jedyną rolą było przedłużenie gatunku. Z kolei ci lepsi, jednostki wybitne, wśród których chciał się widzieć Raskolnikow, mieli za cel kształtowanie historii, w związku z czym byli zwolnieni z obowiązku przestrzegania prawa i moralności. W związku z tym Raskolnikow uważał, że ma prawo zabić staruszkę siekierą, co też uczynił.
Dostojewski stworzył niezwykle pogłębiony portret psychologiczny Raskolnikowa tuż po tym, jak okazało się, że jego poglądy nie działają. Opisuje on powolne pojawianie się wyrzutów sumienia, narodziny paranoi i ciągłego niepokoju, że ktoś odkryje winę Rodiona. To także obraz przemiany, do jakiej dochodzi w bohaterze pod wpływem tych wyrzutów sumienia i wpływu jego ukochanej, Soni, osoby dobre, religijnej i skromnej. Ostatecznie Raskolnikow zmienia się, uznaje swoje winy i odbywa za nie karę, a także nawraca się na Syberii.
Opis tych wewnętrznych przeżyć i doświadczeń głównego bohatera, skupienie się na jego emocjach i przekonaniach sprawia, że „Zbrodnia i kara” zdecydowanie wpisuje się w założenia powieści psychologicznej i realizuje je.