Literatura polska przez długi czas koncentrowała się na problematyce ojczyzny, jej zniewolenia i tęsknoty za nią. Miało to swoje źródło między innymi w zaborach, pod którymi Polska znajdowała się przez sto dwadzieścia trzy lata, licznych wojnach, które przetoczyły się przez teren Polski czy nawet okupacji. Wiele osób łączy z ojczyzną silny stosunek, jest dla nich ważna, stanowi część ich tożsamości. Podobną wrażliwością i przywiązaniem do Polski cechował się przedstawiciel romantyzmu, znany w całej Europie poeta Adam Mickiewicz, który z przyczyn politycznych nie mógł przebywać na terenie swojego rodzinnego kraju. Jedno z jego najbardziej znanych dzieł to “Pan Tadeusz” to polska epopeja narodowa, która wyszła spod pióra Mickiewicza i została wydana w 1834 roku w Paryżu. Poeta wówczas już od kilku lat przebywał na emigracji. Motyw tęsknoty za ojczyzną jest w “Panu Tadeuszu” bardzo ważną częścią tekstu. Tekst powstał i został wydany, gdy Mickiewicz przebywał na emigracji we Francji, tęsknota za ojczyzną więc była dla niego bliskim doświadczenie,
Wyraz swojej tęsknoty dał Mickiewicz już w inwokacji, zwracając się wprost do swojej ojczyzny słowami: “Litwo! Ojczyzno moja, ty jesteś jak zdrowie”. Forma inwokacji pozwala czytelnikowi odczuć, jak ważna dla poety była jego ojczyzna. Dawniej bowiem inwokacja była zwrotem kierowanym na początku utworu do bóstwa lub muzy. W ten sposób poeta zrównuje praktycznie rangę boską ze znaczeniem ojczyzny. Ojczyzna jest tu źródłem siły, poeta jest z nią silnie związany, porównuje ją także do zdrowia, którego ogromną wagę docenia się wtedy, gdy jest ono zagrożone. Podobnie jest według Mickiewicza z krajem rodzinnym. Poeta stawia więc ojczyznę wśród najważniejszych wartości, z jakimi człowiek spotyka się w życiu i o które powinien dbać w sposób szczególny.
W późniejszych wydaniach “Pana Tadeusza” dodany został epilog, który również jest wyrazem tej tęsknoty za ojczyzną, ale ma już inny charakter. Podczas gdy inwokacja skupiała się na zaletach, pięknie i znaczeniu ojczyzny, epilog jest utrzymany w bardziej ponurym tonie, Mickiewicz komentuje w nim nieszczęśliwy los wygnańca, pokazuje wady takiego życia. Tęsknota za Polską i opis pełen zachwytu nad nią mają swoje mroczne fundamenty. Mickiewicz skupia się w nim na tej bolesnej części życia na emigracji, na odosobnieniu, samotności, wyrwaniu z rodzinnej ziemi.
W epopei Mickiewicza ojczyzna przedstawiona jest jako mityczna kraina, wręcz idylla czy arkadia. Polska żyje we wspomnieniach poety, jest tam wciąż żywa, mimo upływającego czasu. Poeta idealizuje kraj swojego dzieciństwa, który kojarzy mu się z pięknem i beztroską, spędził w nim najszczęśliwsze chwile, zanim skonfrontował się z problemami dorosłości. Dodatkowo Mickiewicz w “Panu Tadeuszu” dużo miejsca poświęca pięknemu krajobrazowi swojej ojczyzny i jej przyrodzie. Człowiek harmonizuje się z tą przyrodą, żyje w zgodzie z naturą i pełen jest spokoju. W ten sposób wzmacnia jeszcze jej porównanie do utraconego raju, doskonałej krainy, z której go wygnano i do której nie może już powrócić. Nie są ważne dla niego materialne aspekty życia w kraju rodzinnym, tylko fakt, że należał on do jego narodu (“Ten kraj szczęśliwy, ubogi i ciasny! Jak świat jest boży, tak on był nasz własny!”).
Mickiewicz w “Panu Tadeuszu” wyraził też swoją tęsknotę za ojczyzną za pomocą zamieszczenia w tekście polskich zwyczajów, które panowały wśród społeczeństwa. Jest to więc zapis polskich obyczajów szlacheckich, utrwalenie polskich tradycji w dziele, które dzięki temu zyskały swoistą nieśmiertelność, zostały na trwałe wpisane w historię literatury. Nadał im on w ten sposób szczególne znaczenie, wyróżnia je spośród innych tradycji i sprawił, że docierać będą one do następnych pokoleń oraz dla osób innej narodowości, “Pana Tadeusza” przetłumaczono bowiem na wiele języków obcych.
Podobna tematykę poruszył inny poeta romantyczny – Juliusz Słowacki w hymnie “Smutno mi Boże”. Poeta uskarżał się w nim na emigrację, nie cieszyły go nawet najpiękniejsze zagraniczne krajobrazy – on pragnął znów ujrzeć swój kraj rodzinny. Przepełniały go obawy, że umrze daleko od ojczyzny, wszędzie czuł się obco, jak wygnaniec. Tylko ojczyzna mogłaby sprawić, że poczułby się pewnie i spokojnie, jest ona więc przez Słowackiego gloryfikowana i idealizowana.
Adam Mickiewicz żył i zmarł na emigracji, dlatego motyw tęsknoty za ojczyzną jest częsty i wyraźnie zaznaczony w jego dziełach. Pojawia się on w jednym z jego najbardziej rozpoznawalnych dzieł, jaki jest “Pan Tadeusz”, czyli epopeja narodowa, opisująca losy rodów szlacheckich na Litwie. Mickiewicz z nostalgią i sentymentem wraca do kraju dzieciństwa, idealizuje ją i opisuje zwyczaje panujące wśród lokalnej społeczności. Dla Mickiewicza ojczyzna jest jedną z najważniejszych wartości w życiu – stawia ją w swoim dziele właściwie na równi z religią czy zdrowiem. Podobną postawę przyjął inny reprezentant epoki romantyzmu, Juliusz Słowacki, który jeden ze swoich hymnów poświęcił wyrażeniu tęsknoty za ojczyzną, której nie ugasiły podróże po wielu pięknych, ale obcych krajach. Emigracja była więc wspólnym doświadczeniem dla twórców tego okresu, którzy żyli w czasach, gdy Polska była pod zaborami.