Henryk Sienkiewicz jest autorem przygodowej powieści dla młodzieży zatytułowanej „W pustyni i w puszczy”. Jej bohaterowie, Staś Tarkowski i Nel Rawlison zostają z przyczyn politycznych uprowadzeni przez zwolenników proroka Mahdiego. Ze wszystkich sił starają się wrócić do swoich ojców i odbywają wyczerpującą podróż przez Afrykę. W powieści Sienkiewicza można odnaleźć wiele istotnych motywów literackich.
Motyw podróży
Najważniejszy w powieści jest motyw podróży. Od momentu porwania Staś i Nel nieustannie wędrują przez kontynent i odwiedzają nowe miejsca, takie jak na przykład Chartum, Faszoda czy Omdurman. Jadą przez pustynię i zagłębiają się w dżunglę afrykańską. Początkowo są one prowadzone przez porywaczy, ale Staś uwalnia się od nich, zabijając ich. Potem dzieci podróżują na własną rękę, korzystając z pomocy Kalego oraz Mei. W ten sposób udaje im się powrócić do swoich ojców.
Motyw wydarzeń historycznych
Przygody Stasia i Nel rozgrywają się na tle faktycznych wydarzeń historycznych. Należy do nich między innymi budowa Kanału Sueskiego, przy której pracują ich ojcowie. Historyczne jest także powstanie Mahdiego przeciwko rządowi egipskiemu. Autor wspomina także takie wydarzenia jak na przykład powstanie styczniowe czy wysyłki powstańców na Syberię, które przeżył inżynier Tarkowski.
Motyw spisku
Staś i Nel stają się ofiarami intrygi Fatmy, w związku z czym w dziele pojawia się motyw spisku. Fatma jest cioteczną siostrą Mahdiego i żoną Smaina. Dzieci uprowadzono, by wymienić je właśnie za Fatmę oraz jej dzieci. Mieli oni zatem stanowić swoisty okup, a samego porwania dokonał podstępem Chamis. Ostatecznie spisek nie powiódł się, a dzieciom udało się uwolnić z rąk ich oprawców.
Motyw przyjaźni
W dziele istotny jest także motyw przyjaźni, jaka łączyła Stasia i Nel. Dzieci były ze sobą bardzo blisko związane jeszcze przed porwaniem. W trakcie tej podróży łączące ich uczucie było dla nich prawdziwym wsparciem i pocieszeniem. Staś robił wszystko, by uratować swoją małą przyjaciółkę i nieustannie się dla niej poświęcał.
Motyw dojrzewania
Ponieważ bohaterami powieści są dzieci, to istotny jest także motyw dojrzewania. Stać ma czternaście lat, a Nel osiem, gdy zostają porwani. W czasie podróży muszą się mierzyć z poważnymi zagrożeniami i sytuacjami, w których wielu dorosłych by sobie nie poradziło. W związku z tym Staś i Nel muszą szybciej dojrzewać i dorośleć, by mieć szansę na przetrwanie w okrutnym świecie, jaki ich nagle zaczyna otaczać.
Motyw wiary
W powieści poruszony zostaje motyw wiary. Z jednej strony czytelnik widzi bohaterów, którzy są chrześcijanami, tak jak Staś czy Nel. Z drugiej widzi reprezentację wyznawców islamu, głównie w osobie Mahdiego i jego zwolenników. Czytelnik obserwuje, jak ważna jest wiara dla postaci, na przykład w scenie, w której Stać nie chce nawet udawać, że przechodzi na islam.
Motyw śmierci
Powieść Sienkiewicza osadzona jest w wyjątkowo brutalnym okresie historycznym powstania Mahdiego, zatem nieodłączny jest w niej motyw śmierci. Umierają osoby walczące w powstaniu, często w bardzo okrutny sposób. Stać musi zabić swoich porywaczy, by odzyskać wolność własną oraz Nel. Umiera podróżnik Linde, który zostaje ranny podczas wyprawy i nie ma szans na wyleczenie. Niemal ginie Nel, która choruje na febrę. Śmierć jest zatem w powieści wszechobecna.
Motyw ojca
W powieści pojawia się motyw ojca, Staś i Nel są bowiem półsierotami i wychowują ich jedynie ojcowie. Mężczyźni – inżynier Tarkowski oraz pan Rawlison – ze wszystkich sił angażują się w poszukiwania swoich dzieci. Wcześniej starają się je samotnie wychowywać na dobrych ludzi.
Motyw choroby
Afryka to w powieści kontynent wielu śmiertelnych chorób. Można tam umrzeć na ospę lub febrę. Ta druga choroba dotyka Nel i grozi jej śmiercią. Staś ze wszystkich sił poszukuje lekarstwa dla swojej małej towarzyszki. W ostatniej chwili ratuje ją dzięki chininie od Lindego.
Motyw niewolnictwa
Mimo iż Sienkiewicz pragnął wolności dla Polaków i potępiał ich zsyłki na Syberię, to nie przeszkadzało mu to jednak w skorzystaniu z motywu niewolnictwa. Kali i Mea to czarnoskórzy niewolnicy, którzy towarzyszą Stasiowi i Nel w podróży. Nie trafiają tam z własnej woli, a mimo to towarzyszą im do samego końca.