Z pewnością każda zapytana o to osoba stwierdziłaby, że sprawiedliwość jest słuszna i jak najbardziej potrzebna. W ten sposób określa się przestrzeganie przez społeczność pewnego zbioru norm oraz zasad związanych z równością, szacunek wobec prawdy, uczciwość w ocenie danej sytuacji, czy po prostu zwykła, ludzka przyzwoitość. Przez wieki istnienia cywilizacji pojęcie to często ewoluowało, a poszczególne społeczności wytwarzały w sobie własne poczucie sprawiedliwości. Przykładem może być szczególnie popularna w romantyzmie sprawiedliwość ludowa, która zainspirowała między inny Adama Mickiewicza w dziełach takich jak „Świtezianka”, czy „Lilije” i która pojawia się też w pewnym stopniu w „Balladynie” Juliusza Słowackiego.
Romantyzm to epoka, która silnie inspirowała się folklorem, ludowością i nawiązywała do nich między innymi właśnie w tekstach literackich, czego przykładem są zdecydowanie dzieła Adama Mickiewicza. Ich akcja rozgrywa się często w wiejskich okolicznościach i opowiada o prostych ludziach. Inspiracja też dotyczy ich wierzeń, czy też ludowego poczucia sprawiedliwości, według którego zbrodnia zawsze spotyka się z karą. Zło jest potępione, a dobro nagrodzone, a niewinnych nie wolno krzywdzić. Takie pojęcie sprawiedliwości ludowej jest szczególnie widoczne w balladach Mickiewicza. Jest ono bardzo proste w rozumieniu, czyny mogą być dobre lub złe i na tej podstawie się je ocenia. Nie ma tu miejsca na moralną szarość, a wyroki zapadają szybko zgodnie z obowiązującą w danej społeczności moralnością.
„Świtezianka” to ballada, w której Mickiewicz korzysta z zasad sprawiedliwości ludowej. Bohaterem dzieła jest myśliwy, który nad brzegiem jeziora spotyka się z tajemniczą dziewczyną. Po jej odejściu ukazuje mu się Świtezianka, która podstępem nakłania go do zdrady ukochanej dziewczyny. Szybko okazuje się, że są one tą samą osobą, która sprawdzała wierność i moc obietnic myśliwego. Chłopca za zdradę spotyka słuszna kara i zostaje pogrzebany pod korzeniami modrzewia. Dzieje się to w myśl ludowej, sprawiedliwej zasady, że każdy występek należy stosownie ukarać. W romantyzmie często kara wymierzona zostaje przez nadprzyrodzoną siłę, w tej balladzie reprezentowaną przez Świteziankę. Wyrok jest dość bezwzględny, ale nie ma tu miejsca na wybaczenie, a zbrodnię należy napiętnować.
„Lilije” to ballada opowiadająca historię niewiernej małżonki, która zabija swojego męża, by jej czyny nie wyszły na jaw. Co prawda bohaterowie nie należą do chłopstwa, ale wszystko i tak opiera się na ludowej sprawiedliwości. Niewiernej pani przez jakiś czas wydaje się, że uniknęła konsekwencji swoich czynów, jednak kiedy próbuje wyjść ponownie za mąż, porywa ją duch zabitego przez nią męża. Tu zatem też zbrodnia zostaje ukarana zgodnie z moralnością społeczności i dokonuje tego siła nadprzyrodzona. Karą za śmierć jest inna śmierć i nie da się przed tym uciec.
Innym utworem epoki romantyzmu, w którym da się odkryć elementy sprawiedliwości ludowej jest „Balladyna” Juliusza Słowackiego. Główna bohaterka popełnia liczne zbrodnie, które prowadzą ja na tron. Zabija siostrę i męża, źle traktuje starą matkę. Z koroną na głowie Balladyna wydaje na siebie trzy wyroki śmierci, które zostają wykonane przez siłę wyższą w postaci uderzającego ją pioruna. Tu także zbrodnia zostaje słusznie i sprawiedliwie ukarana.
Sprawiedliwość ludowa odgrywa zatem znaczącą rolę w dziełach romantyków takich jak Mickiewicz i stanowiła ona silną inspirację dla nich. Oznacza ona dość proste rozumienie tego, co jest dobre, a co złe i stosowną ocenę postępków. Zło zawsze zostaje ukarane, a dobro nagrodzone, co pokazują właśnie ballady Mickiewicza. Jest to bardzo ważna zasada rządząca tym światem, która wywodzi się właśnie z ludowego rozumienia tego, czym jest sprawiedliwość.