Mówi się, że człowiek jest kowalem własnego losu i tylko od niego zależy, jak potoczy się jego życie. Twórcy tego powiedzenia nie wzięli jednak pod uwagę wielu czynników, które sprawiają, że człowiek nie do końca panuje nad swoim życiem. Wiele kwestii sprawia, że człowiek nie może decydować sam o swoim losie i jest skazany na to, co przyniesie mu życie. Wielu autorów dostrzegło to i w związku z tym utrwaliło zmagania swoich bohaterów z przeznaczeniem w dziełach literackich, pokazując, jakie trudności się z tym wiążą. Przykładem takich historii jest między innymi „Antygona” Sofoklesa, „Przedwiośnie” i „Dziady” Adama Mickiewicza.
„Antygona” to klasyczny przykład zmagań człowieka z przeznaczeniem, jaki jest widoczny w literaturze. W dziele tym pojawia się pojęcie fatum, czyli nieodwracalnego losu, którego człowiek nie może uniknąć, a każda jego decyzja kończy się tragicznie. Antygona stoi w obliczu decyzji, czy powinna zostawić ciało brata bez pochówku, zgodnie z rozkazem Kreona, czy raczej przestrzegać prawa boskiego i wyprawić pogrzeb Polinikowi. Antygona pochodzi z przeklętego rodu Labdakidów ukaranego za winy jej dziada i ojca. Nie ma ona szans na uniknięcie konsekwencji tej klątwy, a co za tym idzie, także śmierci. Wybór Antygony nie jest rzeczywisty, przy każdej decyzji czeka ją śmierć i potępienie. Mimo to Antygona nie dba o siebie, ale o zmarłego brata, co sprowadza na nią gniew Kreona i śmierć. Bohaterka nie jest w stanie jej uniknąć. Jest bowiem skazana przez bogów na swój los i nie ma od tego ucieczki, podobnie jak w przypadku innych członków jej rodziny. Wisi nad nią fatum, co oznacza, że ścieżki jej losu zostały wyznaczone już dawno temu i cokolwiek Antygona zrobi i tak zaprowadzą ją do jej przeznaczenia. Nie ma przed tym ucieczki, a jej los musi się dopełnić. Nie można zatem powiedzieć, że bohaterka jest w stanie samodzielnie kształtować swoje życie. Zadecydowano bowiem za nią. Mimo to okoliczności zmusiły ją też do podejmowania kolejnych wyborów, które z góry były skazane na porażkę. Antygona nie była w stanie osiągnąć innego rezultatu, nawet jeśli by próbowała się przeciwstawić fatum.
„Przedwiośnie” to przykład tego, jak młodzi ludzie zmieniają się pod wpływem wydarzeń, których doświadczają i to właśnie one ich kształtują, a nie samodzielne decyzje. Cezary Baryka zapewne byłby innym człowiekiem i wiódłby inne życie, gdyby nie mieszkał w Baku w okresie rewolucji bolszewickiej, a jego ojczyzna nie znalazłaby się pod zaborami. Poddał się też ojcu, który namówił go na powrót do Polski. Te doświadczenia ukształtowały Barykę jako młodego socjalistę i zadecydowały o jego poglądach, co zaprowadziło go z kolei na czoło protestu robotników w Warszawie. Bohater nie zadecydował o swoim miejscu urodzenia i wydarzeniach historycznych, których był świadkiem, a to właśnie one miały na niego największy wpływ i sprawiły, że jego światopogląd uformował się właśnie w ten sposób.
„Dziady” to kolejna opowieść o kształtującej człowieka niewoli. Polacy walczyli z zaborcą, a następnie trafiali na Syberię w ramach zsyłki. Bohaterowie Mickiewicza, tacy jak Konrad, byli wybrani do walki o ojczyznę, zmuszono ich w ten sposób do zrezygnowania z własnego szczęścia i zupełnie innego życia. Nie wydarzyłoby się to, gdyby urodzili się w innym kraju lub w innych czasach. O życiu człowieka w dużej mierze decyduje zatem jego urodzenie i moment historyczny, a nie on sam.
Jak widać, wiele czynników może wpłynąć na kształt ludzkiego życia, co dostrzegali już twórcy w czasach antycznych. Rzadko kiedy człowiek faktycznie sam kształtuje swój los i nie musi poddawać się rozmaitym, niesprzyjającym okolicznościom, takim jak nieodpowiednie urodzenie, czy trudne czasy historyczne. Warto pamiętać o tym i brać to pod uwagę w czasie refleksji nad własnymi wyborami. Rzadko okazują się one bowiem całkowicie wolnym wyborem, a częściej wypadkową rozmaitych wydarzeń i różnorodnych czynników.