Dialektyzacja polega na celowym wprowadzaniu do utworu elementów gwary i dialektu charakterystycznych dla danego regionu. W literaturze dialektyzacja jest stosowana jako jeden ze środków stylistycznych. Dzięki niej tekst staje się naturalniejszy i lepiej oddaje charakter postaci opisywanych w dziele. Z dialektyzacji korzystali często autorzy, którzy tworzyli dzieła opisujące dawną wieś lub życie górali.
Dialektyzacja w literaturze – co to jest?
Dialektyzacja inaczej jest nazywana gwaryzacją. Jak sama nazwa wskazuje, służy stylizowaniu języka na dialekt lub gwarę. Zabieg sprawia, że język odpowiada charakterystyce postaci i środowisku, w którym żyje. Dzięki temu autor może odtworzyć słownictwo lub specyficzną składnię stosowaną przez mieszkańców: Kaszub, Górnego Śląska, Wielkopolski, Małopolski i Podlasia. Równie dobrze może naśladować mowę górali, którzy w specyficzny sposób budują zdania i często zmiękczają głoski.
W zależności od charakteru utworu literackiego gwaryzacja pojawia się w całej treści lub jedynie w określonej części tekstu. Może występować wyłącznie w dialogach z konkretnymi postaciami, pochodzącymi ze wskazanego regionu. Dialektyzację wykorzystuje się również w poezji, by wprowadzić odbiorcę w klimat i kulturę wybranej części kraju.
Dialektyzacja w literaturze – funkcje
Najważniejszą funkcją dialektyzacji jest urealnienie warstwy językowej dzieła. Dzięki niej utwór daje lepsze wyobrażenie o opisywanej warstwie społecznej i mieszkańcach wybranego regionu. Gwaryzacja sprawia, że postaci są barwniejsze i naturalniejsze. Ich wygląd, sposób mówienia oraz zachowanie zyskują spójny obraz. Bez użycia odpowiedniego dialektu postaci z utworu stałyby się sztuczne, a niekiedy nawet karykaturalne na tle wydarzeń. Użycie dialektu wskazuje na przynależność bohaterów do określonej grupy społecznej.
W polskiej literaturze dialektyzacji używano głównie podczas opisywania codziennego życia chłopów. Dzięki temu tworzono spójny obraz polskiego społeczeństwa zamieszkującego tereny wiejskie. Za pomocą odpowiedniej warstwy językowej odróżniano chłopów od mieszczan i inteligencji. Zastosowanie gwary nie służyło stygmatyzacji, lecz zbudowaniu ciekawszych postaci i naturalnych opisów.
Dialektyzacja w literaturze – przykłady
Najbardziej znany przykład dialektyzacji w polskiej literaturze pojawia się w powieści „Chłopi” Władysława Reymonta. Powieść doskonale oddaje realia polskiej wsi na przełomie XIX i XX wieku, co doceniło jury Akademii Szwedzkiej, przyznając Reymontowi Nagrodę Nobla. Podobne zabiegi stylistyczne zastosował Emil Zola w powieści „Ziemia”, opisując brutalne sceny seksu i przemocy oraz życie biednych chłopów na francuskiej prowincji.
Przykład dialektyzacji pojawia się też w książce ks. Józefa Tischnera „Historia filozofii po góralsku”:
„Na pocątku wsędy byli górole, a dopiero pote porobiyli się Turcy i Zydzi. Górole byli tyz piyrsymi „filozofami”. „Filozof” – to jest pedziane po grecku. Znacy telo co: „mędrol”.”
Gwara góralska pojawia się w powieściach historycznych Henryka Sienkiewicza. Co ciekawe, jest w nich stosowana w sposób nieoddający rzeczywistego języka polskiego, używanego w czasach „Potopu” lub „Ogniem i mieczem”. Sienkiewicz po prostu uznał, że używając gwary góralskiej, stworzy dzieło łatwiejsze w odbiorze niż gdyby użył języka polskiego z przełomu XVII i XVIII wieku.