Związki frazeologiczne na dobre zadomowiły się w języku polskim. Wyrażenia takie jak: „kopnąć w kalendarz”, „nić Ariadny” czy „dantejskie sceny” są powszechnie rozumiane, nawet gdy używająca ich osoba nie zna ich powodzenia. Mogą nawiązywać do zwierząt, funkcjonowania ciała człowieka, wydarzeń historycznych lub dzieł literackich. Skąd wzięły się związki frazeologiczne? Czym są?
Związek frazeologiczny – co to jest?
Związki frazeologiczne to połączenia dwóch lub więcej wyrazów, które razem mają znaczenie odmienne od przypisywanego im oddzielnie. Ich znaczenie jest dobrze znane i utrwalone w języku, dlatego stosuje się je powszechnie nie tylko w dziełach literackich, ale i w codziennie, potocznej mowie. Frazeologizmy mają swoje korzenie w Biblii, mitologii, historii, literaturze, a także w codziennym życiu. Przyjmują formę zdań, równoważników zdań lub wyrażeń łączących zwykle rzeczownik i przymiotnik.
W klasycznym związku frazeologicznym nie można zmieniać połączeń wyrazów ani ich szyku, gdyż frazeologizm zachowuje swoje znaczenie wyłącznie w utartej formie. Może to być pewne utrudnienie w ich poprawnym stosowaniu, jednak większości związków wiele osób używa na tyle często, że robi to prawidłowo bez długiego zastanawiania się, jak brzmi frazeologizm. Współcześnie powstają kolejne frazeologizmy, dowodząc stałej ewolucji języka. Pojawiają się najczęściej w konkretnych grupach społecznych lub zawodowych bądź jako zapożyczenia z kultury popularnej.
Związki frazeologiczne – czemu służą?
Głównym celem stosowania związków frazeologicznych jest urozmaicenie języka. Dzięki nim można podkreślić ważne elementy wypowiedzi lub wzmocnić jej wydźwięk. Frazeologizm w utworze literackim wzbogaca jego treść i często umożliwia zastąpienie dłuższego opisu jednym, trafnym wyrażeniem. Frazeologizmy są również dowodem na ewolucję języka i jego plastyczność, dlatego ich poprawne używanie pokazuje znajomość kultury i języka danego kraju. Związki frazeologiczne występują bowiem nie tylko w języku polskim, ale i w innych językach. W języku niemieckim „spływać po kimś jak po kaczce” brzmi „aublaufen wie das Wasser an der Gans” i tak jak w języku polskim oznacza, że ktoś w ogóle się czymś nie przejmuje. Jak widać, związki frazeologiczne nie są domeną języka polskiego, a ich pojawianie się to naturalny etap urozmaicania i ewolucji każdego języka.
Stosowanie związków frazeologicznych w codziennym życiu umożliwia podkreślenie emocjonalnego tonu wypowiedzi za sprawą porównań. Mówiąc o czymś, że „pasuje jak wół do karety” wskazuje się na swoją dezaprobatę do czegoś, gdyż poszczególne elementy w ogóle do siebie nie pasują. Z kolei jeśli ktoś uważa, że został „sam jak palec” podkreśla, że czuje się samotny i nie może liczyć na czyjąś obecność.
Przykłady frazeologizmów
Frazeologizmy to liczna grupa związków wyrazowych w języku polskim. Można znaleźć wśród nich związki pochodzące z:
Związki frazeologiczne z Biblii:
- hiobowe wieści – bardzo złe wiadomości, dramatyczne wieści,
- wdowi grosz – dar, niewielkie wsparcie okupione ogromnymi wyrzeczeniami,
- miłosierny Samarytanin – człowiek bezinteresowny o wielkim sercu;
Związki frazeologiczne z mitologii:
- koń trojański – podstęp, pułapka,
- puszka Pandory – źródło nieszczęść,
- pięta Achillesa – czyjś słaby punkt;
Związki frazeologiczne z historii:
- pyrrusowe zwycięstwo – wygrana, która w rzeczywistości jest klęska, gdyż wiąże się z nieproporcjonalnie dużymi stratami w stosunku do zysków,
- kości zostały rzucone – sentencja przypisywana Juliuszowi Cezarowi oznacza, że nie ma już odwrotu.
Związki frazeologiczne związane ze zwierzętami:
- rzucać perły przed wieprze – bezsensowne pokazywanie piękna komuś, kto nie umie go docenić,
- pieskie życie – marne, nieszczęśliwe życie bez szans na poprawę losu,
- tyle co kot napłakał – bardzo niewielka ilość czegoś,
- biedny jak mysz kościelna – niemający pieniędzy, ubogi,
- pisać jak kura pazurem – mieć bardzo brzydki, nieczytelny charakter pisma.
Z kolei z ludzkim ciałem wiążą się frazeologizmy takie jak:
- nabrać wody w usta – uparcie milczeć,
- mieć dwie lewe ręce – być nieudacznikiem, fajtłapą,
- walić głową w mur – próbować pokonać trudną przeszkodę, podejmować wiele daremnych wysiłków w tym celu,
- czuć pismo nosem – domyślać się czegoś,
- wstać lewą nogą – mieć zły nastrój.