Utwór polskiej noblistki Wisławy Szymborskiej „Cebula” iskrzy błyskotliwą ironią, jak wiele innych jej dzieł. Wiersz pochodzi z tomiku „Wielka liczba” z 1976 roku. Poetka była w owym czasie zafascynowana wplataniem do tematów poetyckich motywów biologicznych. „Cebula” jest również polemiką z twórczością charakterystyczną dla międzywojennego witalizmu, którego tematyka oscylowała wokół doskonałości ludzkiego ciała.
Cebula – analiza utworu i środki stylistyczne
Wiersz „Cebula” na wiele sposobów pokazuje nowatorstwo formy, igrając z percepcją odbiorcy. Charakterystycznym środkiem w tego typu utworach są częste neologizmy („itympodobna”, „cebuliczności”). Pobudzają one do bardziej wnikliwego wyobrażenia opisywanego przedmiotu bądź zjawiska. Poprzez stwarzanie nowych słów, autorka zaprasza czytelników do swojego intymnego świata. W utworze „Cebula” neologizmy są zastosowane, dla pokazania dosłowności cebuli, rzeczy samej w sobie. Podkreślają także ukryty żart w rozmyślaniach nad doskonałością pospolitego warzywa. Utwór obfituje także w epitety („pokrętne jelita”, „najnadobniejszy brzuch”, „anatomia gwałtowna”) mające na celu uwidocznić biologiczne cechy człowieka i cebuli. Podkreślają one także złożoność ludzkiego ciała (w pozornie pejoratywnym sensie), w porównaniu do prostej, okrągłej (w domyśle doskonałej) budowie cebuli. Zawiłości organizmu człowieka wyostrzają również wyliczenia („tłuszcze, nerwy, żyły, śluzy i sekretności”). Przypominają jak wiele reakcji zachodzi w ludzkim ciele i że o większości z nich, ich posiadacze nie mają pojęcia. Puentę wiersza Szymborskiej tworzy oksymoron („idiotyzm doskonałości”) mający na celu zaznaczyć, że doskonałość jest pospolita i przereklamowana. Brak intrygującej tajemnicy, zawiłości sprawia że pozór ideału, został przez poetkę obnażony do żywego.
Podmiot liryczny w utworze występuje w pierwszej osobie liczby pojedynczej i liczby mnogiej. Dzięki temu wydają się to dywagacje filozofa, starającego się uogólnić swoje rozważania. Taki zabieg sprawia, że wypowiada się on w sprawie wszystkich ludzi. Stwierdza tym samym, że mimo różnic na innych poziomach, ludzkie ciała niewiele się od siebie różnią, dzieląc te same procesy i niedoskonałości.
Wiersz „Cebula” został podzielony na cztery strofy. Każda z nich zawiera osiem wersów. Jednak pozornie regularna struktura utworu, umyślnie została skonstruowana z kilkoma odstępstwami w postaci nieregularnych rymów. Być może autorka chciała w ten sposób podkreślić ironiczny charakter wiersza lub nawiązać jego formą do biologicznie niedoskonałej struktury ludzkiego organizmu.
Cebula – interpretacja utworu
Pierwszy wers („Co innego cebula”) jest nietypowym początkiem wiersza. Daje poczucie, że odbiorca nie usłyszał od początku rozważań podmiotu lirycznego. Nietypowy początek może też być humorystycznym akcentem utworu, sugerującym roztargnienie osoby mówiącej w wierszu. Może też sugerować, że wcześniejsze przemyślenia na ten temat przebiegały jedynie w głowie, bez przelewania ich na papier.
Skojarzenia z cebulą są raczej dla wszystkich neutralne. To warzywo przez swą pospolitość niewidzialne, bo często przewija się niezauważone, a tym samym niedocenione. Ludzie, jako złożone istoty, często pogrążone we własnych myślach, często zapominają o istnieniu cebuli, ale ona jest! Istnieje ta prosta forma niemająca wnętrzności, a więc nieposiadająca skrywanych traum, niewygodnych przemyśleń i wspomnień.
Podmiot liryczny stawia człowieka w opozycji do cebuli. Przedstawia go w sposób potęgujący wrażenie jego złożoności, pokrętności. Podkreśla, że w gruncie rzeczy sam jest dla siebie obcy, nie potrafiąc okiełznać własnej dzikości. Człowiek poprzez swą („anatomię gwałtowną”) nie panuje do końca nad sobą, będąc wodzony bez przerwy potrzebami ciała. Cebula za to w pokornej ciszy swojego istnienia jest niezmienna, opanowana i nic nieskrywająca.
Różnice można zauważyć w sposobie opisywania dwóch odmiennych organizmów. Ludzkie ciało jest opisane w sposób naturalistyczny, z biologicznymi szczegółami. To sprawia, że organizm człowieka zdaje się odpychający i nieprzyjemny. Struktura warzywa jest pokazana poetycko, z dużą ilością pozytywnych określeń. Osoba mówiąca w wierszu nadaje jej wzniosłości, uroku i gracji. Używa do tego słów odpowiadających muzyce („fuga”, „chór”). Pojawiają się również określenia kojarzące się z duchowością („sam się aureolami na własną chwałę oplata”). Porównania człowieka z pospolitym warzywem to ciekawy eksperyment myślowy. Podmiot liryczny bada w ten sposób istotę człowieczeństwa. Wysnuwa wniosek, że nie opiera się ona na pozornej doskonałości, a na złożoności. W związku z tym stwierdza, że „jest nam odmówiony idiotyzm doskonałości”.
Z puenty utworu wynika, że człowiek powinien pogodzić się ze swoją wielobarwną naturą i być tym czym jest. Być może najistotniejszą cechą cebuli jest jej stała „cebulowatość”, podczas gdy ludzie istnieją w ciągłej transformacji. Utwór Szymborskiej dotyka filozoficznego nurtu esencjonalności. Bada on istotę bytów. Można zatem odczytać przekaz utworu jako fascynację pięknem inności i brakiem jednoznacznego określenia czym jest doskonałość.