Tadeusz Gajcy to jeden z najzdolniejszych poetów reprezentujących Pokolenie Kolumbów. Zginął bardzo młodo w czasie powstania warszawskiego, zostawiając po sobie zaledwie dwa tomiki wierszy, które zapewniły mu pamięć i uznanie. W swych utworach bardzo często nawiązywał do wojny, jej okrucieństwa, skutków, przebiegu. Snuł wizje apokaliptyczne i katastroficzne, które z pewnością odzwierciedlały jego bolesne przeżycia i doświadczenia. Zdarzało mu się nawiązywać do romantycznego wyobrażenia patrioty, cierpiącego przez losy swojego kraju. Te cechy twórczości Gajcego dostrzeżemy także w wierszu :” Do potomnego”.
Do potomnego – budowa wiersza i środki stylistyczne
Wiersz „Do potomnego” Tadeusza Gajcy składa się z dwudziestu strof o różnej ilości wersów. Zastosowano w nim rymy krzyżowe oraz parzyste, jednak występują one dość nieregularnie i niekonsekwentnie.
Podmiot liryczny zdradza swoją obecność już w pierwszym wersie, używając czasownika w pierwszej osobie liczby pojedynczej „jestem”. Zwraca się bezpośrednio do tytułowego „potomnego”, przedstawiciela kolejnego pokolenia. Mamy zatem do czynienia z przykładem liryki bezpośredniej i liryki inwokacyjnej.
W wierszu pojawia się wiele środków stylistycznych, między innymi apostrofa, np.: „Niewiele wiem jak ty zapewne”, epitety, np.: „martwe palce”, „ziemię kulistą”, czy metafory, np.: „w mieście jest ogród barwnych lamp”, „i swej ojczyzny wierny syn rozkoszy sennej odda ciało”. Zastosowano także powtórzenie : „Jestem jak ty zapewne”, ” „Kochałem jak ty zapewne”, ” „Niewiele wiem jak ty zapewne”, porównanie, np.: „Maszt gwiaździsty nocą skrzypi rzewnie i w górze jest jak czujne zwierzę”, ” ludzie znużeni jak obłoki”, „Powieka spada jak trumny wieko” oraz personifikacje, np.: „dachu jęzor spływa ceglasty”, „niebo różową idzie kreską i na papierze zgina brew”. Na intonację wpływają liczne przerzutnie, czyli przeniesienie części zdania/wypowiedzi do kolejnego wersu.
Do potomnego – interpretacja wiersza
Motyw Exegi monumentum
Podmiot liryczny zwraca się w utworze do „potomnego” – kogoś kto ma przyjść na świat w zupełnie innych czasach, kiedy osoby mówiącej nie będzie już na tym świecie. Wypowiada się z perspektywy osoby zmarłej, dla której napisane wiersze stały się jedynym środkiem komunikacji z nowym pokoleniem. Dostrzegamy tu motyw literacki Exegi monumentum, czyli „wybudowałem pomnik”, zapoczątkowany przez Horacego, który tworzył w czasach antycznych. Poezja jest rodzajem pomnika, spuścizną, dzięki której człowiek nie zostanie zapomniany i może przekazać swoje wizje, idee i wspomnienia potomnym. Podmiot liryczny znajduje się w krainie umarłych, jednak nie jest ona mroczna i straszna, ponieważ przypomina ulice miast.
Poeta obawia się, jak jego pokolenie zostanie zapamiętane. Boi się, że potomni spojrzą na groby jego pokolenia z pogardą, nie wie jak historia zostanie przekazana i zinterpretowana, cała nadzieja pozostaje w jego twórczości. Ma w sobie dużo żalu i smutku za utraconą młodością i jest świadomy, że przyszło mu żyć w trudnych i okrutnych czasach. Pojawiają się tu nawet mroczne wizje katastroficzne, obrazy wojny, zagłady.
Profetyzm w utworze
W wierszu „Do potomnego” dostrzeżemy przede wszystkim próbę przewidzenia przyszłości. Podmiot liryczny rozważa nad tym, w jaki sposób jego pokolenie zostanie zapamiętane, jak potomni potraktują ich groby, czy będą musieli przeżywać wojnę i cierpieć za swoją ojczyznę.
Dostrzegamy tu mowę profetyczną, czyli głoszenie wizji obrazujących pewne katastroficzne lub nieoczekiwane wydarzenia. Profetyzm bardzo często pojawiał się w literaturze w przełomowych momentach historycznych i ideologicznych. To popularna forma w epoce romantyzmu. Mowa profetyczna charakteryzuje się też snuciem wyobrażeń o przyszłych dziejach.
Podmiot liryczny wydaje się być pogodzony ze swoim losem, Przerażające, jak w obliczu wojny i walki o swój kraj, człowiek musi zdawać sobie sprawę, że jego życie niedługo może się skończyć. Nic więc dziwnego, że przychodzą wówczas myśli o tym, co będzie w przyszłości ? Czy zostanę zapamiętany? Czy kiedyś ktoś będzie czytał moje wiersze? Czy one uchronią kolejne pokolenia przed wojną?
Podsumowanie
Utwór Tadeusza Gajcy „Do potomnego” wyraża obawy i wątpliwości względem przyszłości. Młodzi ludzie walczący podczas powstania warszawskiego z pewnością byli świadomi ogromnego ryzyka i zagrożenia własnego życia. Być może tak jak podmiot liryczny w wierszu, zastanawiali się w jaki sposób historia ich zapamięta. Prawdopodobnie rozważali, czy przyszłe pokolenia wspomną o nich jak o bohaterach. Dziś z perspektywy czasu wiemy, że twórczość Tadeusza Gajcy rzeczywiście zapewniła mu wieczną pamięć. Pozostawił swój pomnik dla potomnych.