Kazimierz Przerwa – Tetmajer to bardzo ważna postać literacka w Polsce. Przyjmuje się, że jego pierwszy tom wierszy, zapoczątkował w 1891 roku nową epokę literacką – Młodą Polskę. Utwór „Dziś” jest jednym z jego dzieł. Ukazuje kontrast pozytywizmu i nowo powstałej epoki.
Dziś – analiza i środki stylistyczne
Wiersz „Dziś” Kazimierza Przerwy – Tetmajera składa się z dwunastu wersów, bez podziału na strofy. Zastosowano kombinację rymów parzystych (aabb) oraz krzyżowych (abab).
Podmiot liryczny posługuje się czasownikami w pierwszej osobie liczby mnogiej, zatem wypowiada się w imieniu zbiorowości, np. „pierwsze nasze myśli”, „choćby nam dano skrzydła Ikarowe”. Wiersz należy do liryki bezpośredniej.
Zastosowano kilka środków stylistycznych. Są to między innymi epitety, np.: „ pełną głowę” oraz metafory, np.: „cudzych doświadczeń mając pełną głowę”. W tekście znajdziemy też wyliczenia, np.: „pierwsze nasze myśli są zwątpieniem, nudą, szyderstwem, wstrętem i przeczeniem”. W wierszu pojawiają się przerzutnie, czyli przeniesienie części wypowiedzi do następnego wersu, co wpływa na intonację i dynamikę utworu.
Dziś – interpretacja wiersza
Przejaw dekadentyzmu
Utwór „Dziś” jest przejawem dekadentyzmu. To postawa typowa dla literatury XIX wieku. Cechowało ją pesymistyczne nastawienie do świata, bunt wobec norm społecznych, przekonanie o końcu inwencji twórczej i płodności artystycznej. Dekadentyzm stanowił także sprzeciw, wobec pozytywizmowi, ponieważ wierzono, że nie przyniósł on pożądanych zmian. To wyczerpanie dotychczasowych, wzniosłych ideałów. Taka postawę bezczynności, wiary w brak sensu ludzkiej egzystencji, przejawia również podmiot liryczny w utworze. Zbiorowo wypowiada się w imieniu społeczeństwa, ludzi znużonych życiem, wyczerpanych.
Utwór jest wręcz depresyjny. To konfrontacja dwóch okresów: przeszłości i teraźniejszości. Według podmiotu lirycznego, dziś ludzie są zbyt mało ciekawi, zbyt mało odważni. Nawiązuje nawet do mitologicznego Ikara, wierząc, że współczesny człowiek, nie zdecydowałby się na lot, nawet gdyby dostał ikarowe skrzydła. Lot Ikara, mimo iż skończył się tragicznie, jest symbolem chęci odkrywania, przełamywania barier. Człowiek wierzył że może być jak ptak, podbić nie tylko ziemie, ale także przestworza. Nie bał się ryzyka i zapłacenia nawet najwyższej ceny za postęp. Teraz wszystko się zmieniło. W człowieku nie ma chęci eksploracji świata i własnych możliwości.
Kiedyś młodzi ludzie działali i mieli chęć do poznawania. Podmiot liryczny podkreśla, że :„Dawniej się trzeba był zużyć, przeżyć”.
Opozycja do pozytywistów
Dla podmiotu lirycznego, jego pokolenie nie straci nic. Ale nie jest to wizja pozytywna. Ludzie nic nie stracą, ponieważ nic nie posiadają, nic nie ma dla nich wartości, nic nie jest cenne. Traci tylko ten, komu na czymś zależy. Mimo, iż nic nie posiadają, to nie są beztroscy – przepełnia ich smutek, żal, uczucia, których podmiot liryczny nie potrafi wręcz wyrazić. Ludzie nie mają ochoty zmienić swojego życia i świata.
Wcześniej, w epoce pozytywizmu człowiek dążył do nauki, rozwoju, postępu. Wierzył w moc zmienienia świata, w znaczenie ludzkiej egzystencji. Jednak nawoływanie do odkrywania i przekraczania swoich barier, często wpędzało w poczucie niespełnionych marzeń, porównywanie swoich osiągnięć do innych, powstawania kompleksów, budowania poczucia bycia niewystarczającym, do wniesienia czegoś wielkiego. Dla wielu nastawienie pozytywistyczne, miało wręcz odwrotne działanie do zamierzonego. Dekadencja odrzuca te wartości. Dekadenci są ludźmi, którzy mają pełną głowę „ cudzych doświadczeń”. To znaczy, że dość już widzieli, dość mają porażek, niepowodzeń. Wolą nie robić nic, ale taka bierność nie przynosi żadnej porażki i straty.
Takie nastawienie jest całkowitą opozycją do pozytywistów. „Dziś – pierwsze nasze myśli są zwątpieniem” co znaczy, że dekadentyzm nie pozostawia miejsca na wiarę w siebie, swoje zdolności i możliwości. Człowiek skazany jest na porażkę.
Podsumowanie
Utwór „Dziś” Kazimierza Przerwy-Tetmajera ukazuje kontrast, pomiędzy myśleniem i nastawieniem pozytywistycznym, a nowym pesymistycznym i biernym podejściem dekadentyzmu. Człowiek stracił chęć do życia. Odczuwa bezsens ludzkiej egzystencji. Podmiot liryczny zbiorowo wypowiada się, w imieniu człowieka któremu brak sił i chęci na rozwój i eksplorację własnych możliwości. Wspomina co było dawniej, jak człowiek chciał przeżywać i zużywać, by poznawać. Nowa teraźniejszość jest depresyjna, człowiek jest, żeby być, ale nie wnosi nic nowego do świata. Młodzi ludzi wolą nie mieć nic, ale też nic nie tracić i nie ryzykować. Dekadentyzm to poczucie schyłku ludzkości.