Pokolenie Kolumbów to nazwa określająca grupę literatów, których okres wchodzenia w dorosłość przypadł na czas II wojny światowej. W ich twórczości często spotykamy niezgodę, żal i ból związany z wojennymi doświadczeniami. Niejednokrotnie nawołują do patriotyzmu i snują refleksję nad znaczeniem bohaterskiej śmierci i wolności człowieka. Obrazy, które widzieli odbiły ogromne piętno w ich sercach i umysłach. Jednym z przedstawicieli tej grupy jest Tadeusz Gajcy, autor wiersza „Epitafium”.
Epitafium – analiza i środki stylistyczne
Utwór „Epitafium” składa się z pięciu strof, o różnej długości (od czterech, do ośmiu wersów). Nie zastosowano w nim rymów.
Podmiot liryczny wypowiada się w imieniu społeczności, dzięki zwrotom, takim jak „bronią naszą”, „ręce nasze przebite na przestrzał” – możemy domyślać się, że należy do grona poległych, walecznych patriotów, którzy zginęli w okrutnych czasach wojny. Wiersz należy więc do liryki bezpośredniej, ale nie tylko. Osoba mówiąca zwraca się do przechodnia za pomocą apostrof, np.: „Nie zapomnisz”, „Przechodniu, powiedz imię”. Utwór jest zatem także przykładem liryki zwrotu do adresata. Sposób, w jaki podmiot liryczny wypowiada się świadczy o tym, że widzi w przechodniu patriotę, być może Polaka, traktuje go jako jedność z poległymi, którzy nie stąpają już po ziemi, ale również kochali ojczyznę.
W utworze pojawiają się również inne środki stylistyczne, między innymi epitety, np.: „pręcik ziemi”, „wargi pyszne”, metafory, np.: „Biodra matki suche nie wydadzą ziarna”, a także porównania, np.: „Kraj ten mamy w oczach jak ołtarzyk”. W wierszu pojawiają się też przerzutnie, czyli przeniesienie części wypowiedzi do kolejnego wersu, np.: „Taka miłość. Jak kamień przygniata/ręce nasze przebite na przestrzał/ułożone miłośnie na kwiatach”.
Epitafium – interpretacja utworu
Patriotyzm – ofiarność
Podmiot liryczny wiersza zwraca się do przechodnia, który żyje już w innych czasach – bezpiecznych i spokojnych. Historia ludzi, którzy walczyli o tę wolność kryje się w dymie, dwukrotnie wspomnianym z utworze : „Nad nami niebo rośnie i wspina się w dymie pozostawiona dalekość”, „Kraj ten mamy w oczach jak ołtarzyk z gajem dymów świeciących jak kość”.
Dym jest tu bezpośrednim nawiązaniem do palonych ciał ofiar obozów koncentracyjnych. W czasach II wojny światowej taki dym świadczył o przeprowadzonej właśnie egzekucji ludzi, którzy często nie byli świadomi tego, że idą na rzeź. Przechodzień stąpa po ziemi, która nie jest dla niego niczym niezwykłym, krocząc nie zastanawia się nad tym, że dla patrioty, powstańca każdy centymetr tej ziemi naznaczony był krwią i walką. Dla tych, którzy bronili Polski, była ona świętością, „jak ołtarzyk”.
Osoba mówiąca wspomina również o „suchych biodrach matki”. Suche drzewo nie rodzi owoców, w ten sposób podmiot liryczny ukazuje, jak wiele poległych kobiet, nie wyda już na świat dzieci, nie zrodzą się z nich kolejne pokolenia. Ojczyzna straciła znacznie więcej niż przelaną krew – straciła nienarodzone dzieci, które byłyby częścią historii. W utworze wspomniany został także wawrzyn, który zostanie po poległych, chociaż miałby być najmniejszy to stanie się historią – wawrzyn, inaczej zwany laurem, to roślina z której tworzono wieniec laurowy, symbol chwały i zwycięstwa.
Patriotyzm – „taka miłość”
Ostatnie dwa wersy ukazują obraz ciał poległych. Są postrzeleni, splatają dłonie wokół kwiatów, a pociski w ich ciałach są tak liczne, że niemal tworzą wieńce. Kamienne pokrywy przygniatają ich ciała. Choć jak nauczyła nas historia – wielu bohaterów spoczęło w grobach masowych, a część z nich nie została nigdy odkryta.
Podmiot liryczny snuje wizje przechodnia w podeszłym wieku, ze zmarszczkami, który o okrucieństwie wojny będzie już tylko śnił spokojny i bezpieczny w swoim łóżku. Dla osoby mówiącej takie bezpieczeństwo i wolność możliwa jest dzięki „tej miłości”- wspomnianej w utworze wielokrotnie. Ta miłość to miłość do ojczyzny, patriotyzm, oddanie i bohaterstwo.
Podsumowanie
Utwór „Epitafium” to głos poległych patriotów, którzy oddali życie w obronie ojczyzny, marząc, że będzie kiedyś wolna, bezpieczna, a kolejne pokolenia będą mogły spać spokojnie. Poznanie utworu pozwala zrozumieć jego tytuł. Epitafium – to napis znajdujący się na nagrobku, albo pomniku, który pozwala upamiętnić zmarłego. Powstańcy i wszyscy, którzy oddali życie walcząc o wolność i niepodległość Polski, chcieliby zostać zapamiętani, a przede wszystkim zależało im, aby znać historię i pamiętać o mrocznych czasach w dziejach ojczyzny. Choć wielu z nich nie doczekało się żadnego epitafium spoczywając w zbiorowych mogiłach – to takie upamiętnienie ich bohaterstwa możemy nosić w sercu i przekazywać je z pokolenia na pokolenie.