Jan Kasprowicz uważany jest za jednego z najwybitniejszych poetów Młodej Polski oraz modernizmu. Był najstarszym z czternaściorga rodzeństwa, pochodził z ubogiej chłopskiej rodziny, doświadczył zatem ciężkiej pracy, biedy, a mimo trudów zdobył świetne wykształcenie. Na jego płodność literacką i poruszaną tematykę miały wpływ również inne trudne doświadczenia życiowe, między innymi trzy nieudane małżeństwa, problemy z prawem i sądzenie w procesie przeciwko socjalistom, czy emigracja. W jego twórczości dostrzeżemy próbę nawiązania dialogu z Bogiem, katastrofizm, fascynację mitologią i kulturą dalekowschodnią, prymitywizm, symbolizm, czy obecny w „Księdze Ubogich III” franciszkanizm.
Księga ubogich III – analiza utworu i środki stylistyczne
Wiersz „Księga ubogich III” składa się z trzynastu czterowersowych strof. Każdy drugi wers strofy rymuje się z ostatnim (abcb). Pierwsza i trzynasta zwrotka są takie same, stanowią powtórzenie i budują kompozycję klamrową.
Podmiot liryczny zdradza swoją obecność za pomocą odpowiednich zaimków i czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej, np.: „nie myślę”, „moje”. Przygląda się prostocie życie i krajobrazu, ale nie jest nim rozczarowany, wręcz przeciwnie docenia spokój i „zwyczajność”.
W utworze pojawia się wiele środków stylistycznych, między innymi epitety, np.: „dziwów świata”, „ludzie zmęczeni”, „mroków błękitnych”, metafory, np.: „Fundament z skalnych odłamów, z płazów świerkowych chata”, a także porównanie – oprócz pierwszej i ostatniej zwrotki, również często pojawia się zdanie „ Nie ma tu nic szczególnego”. W utworze znajdziemy personifikacje, np.: „Czuwa nad naszym spoczynkiem Rząd pewnych siebie jasieni.”, „Jak trawy śmiać się umieją”, „Dzwon się odezwał z wieży” – czynią one naturę i wykorzystywane na co dzień przedmioty żywymi, na równi z ludźmi, uczestniczącymi w codziennych czynnościach.
Świat nieożywiony staje się ważnym bohaterem każdego dnia. Zastosowano również przerzutnie, czyli przeniesienie części wypowiedzi do kolejnego wersu, np.: „Wyciągam ręce i zgarniam/Skarby bożego władztwa…”. Wielokrotnie pojawiają się apostrofy skierowane do ludzi, często wyrażone dodatkowo za pomocą wykrzyknienia lub pytania retorycznego, np.: „O ludzie, żądni bogactwa! „, „O ludzie, tęsknotą gnani?”.
Księga ubogich III – interpretacja utworu
Biblia dla ubogich
Tytułowa „księga dla ubogich”, to określenie na tak zwaną biblię dla ubogich, czyli biblię obrazkową. Miała ona dotrzeć do ubogich i chłopów, wśród których niezwykle powszechnym zjawiskiem był analfabetyzm. Nieumiejący czytać poznawali biblijne historie i nauki za pomocą rysunków.
Tytuł ten jest zgodny z treścią utworu, czyli opisem prostego, skromnego życia. Znając biografię Kasprowicza, możemy domyślić się, że treść i tytuł utworu znajduje swoje odzwierciedlenie w jego dzieciństwie i wczesnej młodości, ponieważ sam zaznał chłopskiego, ubogiego życia, jednak upór i ciężka praca pozwoliły mu na skończenie studiów i zostanie wybitnym literatem.
Filozofia franciszkańska
Uwielbienie natury, życie w zgodzie z nią, spokój, akceptacja rzeczywistości taką jaką jest, czerpanie radości z codzienności, to podstawowe założenia filozofii franciszkańskiej, wykorzystanej w utworze. Filozofia ta opiera się również na głębokiej wierze w Boga, co również zauważymy w treści utworu. Podmiot liryczny nazywa naturę „skarbem bożego władztwa”.
Pojawia się również odniesienie do starego testamentu i historii Mojżesza, który w pobliżu świętej góry Horeb, znalazł płonący krzew, który mimo ognia nie spalił się. Tu osoba mówiąca wspomina o górach, na których nocą tli się ogień Boży. Pyta przekornie „Bo jakiż cud tu być może” – nie znajduje w tym sielankowym miejscu nic niesamowitego i zjawiskowego, poza dziełem Bożym.
Chociaż przedstawiony obraz wiejskiego życia, nie jest niczym szczególnym i oryginalnym, to pozwala dostrzec, że szczęście, spełnienie i poczucie bezpieczeństwa pochodzą z obcowania z naturą, wykonywaniem swoich codziennych zadań, stabilizacji. Ta sielankowość, harmonia, życie w zgodzie z przyrodą i samym sobą czynią obraz przedstawiony w wierszu tak wyjątkowym, a zarazem zwyczajnym i prostym. Człowiek żyje w zgodzie z drzewami, które go otaczają i chronią, potokiem szumiącym uspokajająco, trawą pod stopami i monumentalnymi górami, przypominającymi o potędze boskiej.
Podsumowanie
Utwór Księga Ubogich III ukazuje prozę życia wiedzionego na wsi, gdzie wszystko jest proste, nieskomplikowane, sielankowe, a człowiek żyje w zgodzie z naturą. Jan Kasprowicz spędził swą młodość w wielodzietnej, ubogiej rodzinie chłopskiej, zatem wiersz ten może być odzwierciedleniem jego wspomnień i korzeni. Zauważamy tu wpływ filozofii franciszkańskiej i inspirację Biblią. Sam tytuł odnosi się do biblii ubogich, która miała pomóc szerzyć religie w tych najbiedniejszych zakątkach, gdzie wciąż obecny był analfabetyzm i brak edukacji.