Tadeusz Różewicz, autor wiersza Lament, należał do pokolenia Kolumbów. Bolesne wydarzenia związane z II Wojną Światową, z którymi przyszło mu się mierzyć utrwalał za pomocą poezji. W wyniku czego powstało wiele dzieł, które zmuszają odbiorcę do zadumy i refleksji. Cechą charakterystyczną dla poezji Różewicza, a także innych poetów należących do pokolenia Kolumbów, jest przedstawienie podmiotu psychicznego, który pomimo fizycznego przetrwania okresu wojny, został całkowicie zniszczony psychicznie.
Lament – analiza utworu
Zgodnie z tytułem utwór ten przybiera formę lamentu, jest to dookreślenie gatunku literackiego, a także sytuacji lirycznej utworu. Podmiot liryczny jest mężczyzną, który zwraca się do adresata z prośbą o wysłuchanie, a następnie przeprowadza spowiedź w formie monologu. Utwór rozpoczęty jest więc apostrofą. Wiersz zbudowany jest z pięciu nieregularnych zwrotek, ponadto jest to wiersz biały, ponieważ nie występują w nim rymy. Różewicz zrezygnował również z zastosowania interpunkcji, jedynym wyjątkiem są kropki na końcu niektórych zwrotek. Autor zastosował liczne epitety, które wpływają na plastyczność opisu – „białe piersi kobiet”, „krok elastyczny”. W utworze spotkać możemy także porównania – „jestem narzędziem / tak ślepym jak miecz / w dłoni kata”. Jest to celowy zabieg, przy pomocy którego „spowiedź” podmiotu lirycznego zyskuje znaczącego i przejmującego dramatyzmu. Spotykamy się również z metaforami, które uzupełniają plastyczny opis dodając dodatkowych odczuć i wpływając na emocje odbiorcy dzieła („puch nad słodką wargą”, śmiech cherubiński”).
Lament – interpretacja utworu
Wiersz Lament Tadeusza Różewicza powstał w wyniku koszmarnych wydarzeń, z jakimi przyszło się mierzyć poecie. Dwudziestoletni Różewicz był świadkiem dramatu ludzkiego, jakim był czas II Wojny Światowej. Wydarzenia te odcisnęły piętno na poecie, stały się również swoistą inspiracją do tworzenia w nurcie związanym z poezją wojenną. Lament jest refleksją podmiotu lirycznego, która przedstawiona jest w formie monologu, nad kruchością i słabością ludzkiego ciała, po przeżyciu wojny. Podmiot twierdzi, że pomimo tego, że wygląda na młodego i pełnego życia, tak naprawdę jest wrakiem człowieka. To, że udało mu się przetrwać fizycznie, nie równa się z tym, że przetrwała również jego psychika. Zdaniem podmiotu lirycznego jest on współwinny zbrodni, chociaż wie, że był narzędziem, kierowaną marionetką w rękach zbrodni. Czuje jednak, że ma na rękach krew niewinnych ludzi. Wymierza on w swoim kierunku bardzo surowe oceny. Podmiot zauważa również jak wielki wpływ na jego psychikę miała dokonana zbrodnia. Czuje, że dosłownie go postarzyła i zbliża go do śmierci, pomimo młodego wieku. Targany wyrzutami sumienia w ostatniej zwrotce wiersza, podmiot liryczny wyrzeka się prawd wiary – „nie wierzę w przemianę wody w wino / nie wierzę w grzechów odpuszczenie /nie wierzę w ciała zmartwychwstanie”. W wyniku okrutnych wydarzeń z jakimi spotkał sie podmiot liryczny, nie jest on już w stanie uwierzyć w Boga, który nie zareagował, gdy człowiek potrzebował go najbardziej.
Pokolenie Kolumbów
Pokolenie Kolumbów to pokolenie artystów literackich, dla których okres wchodzenia w dorosłość przypadał na lata II Wojny Światowej, co w ogromnym stopniu wpłynęło na ukształtowanie ich twórczości. Oprócz Tadeusza Różewicza, innymi przedstawicielami pokolenia Kolumbów był Gustaw Herling-Gruziński, a także Krzysztof Kamil Baczyński i Tadeusz Gajcy. Nazwa pokolenia pochodzi od tytułu powieści Kolumbowie. Rocznik 20. Romana Bratnego.
Człowiek w obliczu wojny
Wojna była poniekąd inspiracją dla wielu twórców tamtego okresu. Poeci, którzy przetrwali ten makabryczny czas, upamiętniali swoje wspomnienia w formie na przykład wierszy. Cechą łączącą wszystkie te dzieła jest wpływ jaki wojna ma na człowieka. W wierszu Lament podmiot liryczny uznaje siebie za starca, jest wymęczony, a także bezradny wobec wydarzeń, które mają miejsce dookoła niego. Jest za to w pełni świadomy swoich złych uczynków i bierze za nie odpowiedzialność. Wie jednak czym są spowodowane. Mówi o sobie jako o „maszynie”, marionetce w rękach wroga. Podmiot liryczny całkowicie stracił wiarę, na każdej płaszczyźnie. Przestał wierzyć w Boga, ponieważ ten nawet w obliczu tak wielkiej tragedii, jaką jest wojna, nie zdołał pomóc człowiekowi, a jedynie zostawił go na pastwę losu. Podmiot liryczny w wierszu Różewicza wymienia wiele przymiotów. które charakterystyczne są dla młodego człowieka: Wspomniana jest niewinność, czystość, słabość, czy kruchość . Osoba liryczna przestrzega, aby jego młodzieńczy uśmiech i krucha budowa nie zwiodły adresata, wszak pomimo młodego wyglądu – podmiot liryczny jest osobą dojrzałą, którą życie zdążyło zniszczyć. Wszystkie przymioty młodości zostały utracone w wyniku zderzenia z rzeczywistością wojny. Ten młody mężczyzna z niewinnej i kruchej istoty, przemienił się w człowieka pozbawionego szczęścia i wiary w nadejście lepszego jutra. Można powiedzieć, że pogodził się on już z tak przykrym losem, który go spotkał.