Jan Andrzej Morsztyn to barwna postać polskiej literatury. Był nie tylko poetą, ale także politykiem, sekretarzem królewskim i pradziadem króla Stanisława II Augusta. Jego utwory są typowe dla dworskiego baroku, który charakteryzował się pisaniem dla zabawy, wykazywaniem się talentem literackim, bogactwem środków stylistycznych, np. barwnych epitetów, czy porównań. Relacje i miłość to częsta tematyka poezji Morsztyna, czego przykładem jest wiersz „Niestatek”.
Niestatek – analiza i środki stylistyczne
Utwór „Niestatek” J.A. Morsztyna ma krótką i żartobliwą formę, dlatego możemy uznać go za fraszkę. Składa się z ośmiu wersów i nie zastosowano w nim podziału na strofy. Występują w nim rymy parzyste (aabb).
Podmiot liryczny zdradza swoją obecność, poprzez zastosowanie zaimka „mi”, z treści wywnioskować można, że jest zakochanym mężczyzną, którego postrzeganie partnerki różni się zależnie od nastroju w ich związku. Utwór jest więc przykładem liryki bezpośredniej. Podmiot liryczny za pomocą apostrofy, zwraca się bezpośrednio do ukochanej: „Póki mi, panno, dotrzymujesz zgody”.
Poeta zastosował także inne środki stylistyczne, przede wszystkim w większości utworu widzimy rozbudowane wyliczenia, np. : „Ząb szkap ią kością, włosy pajęczyną, Czoło maglownią, a oczy perzyną”. Wyliczenia te, opisują jak części ciała i elementy wyglądu kochanki postrzegane są przez podmiot liryczny – przy czym każde takie zestawienie dwóch wyrazów stanowi porównanie, np.: „Włos złotem”, „Usta koralem”. Porównania te są jednocześnie metaforami, pozwalającymi zobrazować podejście osoby mówiącej do wizerunku kobiety.
Niestatek – interpretacja utworu
Miłość bogactwem
Podmiot liryczny opisuje to, jak postrzega wygląd swojej ukochanej w czasie zgody, ale także podczas kłótni. Kiedy w ich związku panuje spokój, widzi w niej niemal swój skarb. Włosy są dla niego złotem, zęby perłami, usta koralem, itp. To oznacza, że patrzy na nią w sposób piękny. Ona i ich relacja jest wówczas dla niego czymś niezwykle wartościowym, porównuje ją do kosztownych surowców, o których wielu tylko marzy. A to oznacza, że w chwilach zgody, jest mu bardzo droga, zapewne nie chce jej wtedy stracić, tak jak człowiek nie chce tracić swoich kosztowności.
Mamy poczucie, że podmiot liryczny opisuje bardzo piękną kobietę, o wyjątkowej urodzie. Zważywszy na czas powstania utworu, wnioskować możemy, że opisuje szlachciankę, kobietę bardzo zadbaną, na której ciele nie widać żadnych skaz, śladów ciężkiej pracy. Można wręcz powiedzieć, że opis przedstawiony przez zakochanego mężczyznę jest wyidealizowany.
Miłość udręką
Kiedy zakochani są poróżnieni, obraz kobiety drastycznie się zmienia. Za pomocą kontrastu, podmiot liryczny pokazuje, jak różni się postrzeganie ukochanej osoby w chwilach zgody i kłótni. Nagle to, w jaki sposób osoba mówiąca widzi dziewczynę staje się wręcz mroczny, piekielny, odrażający. Porównuje jej usta do czeluści, albo włosy do pajęczyny. To znaczy, że w chwilach niezgody, kiedy nie potrafią dojść do porozumienia, są dla siebie niemili i być może wulgarni, kobieta staje się dla niego wręcz trucizną, utrapieniem, kimś odstręczającym. To znaczy, że ta miłość potrafi być bajkowa, piękna, droga, ale także potworna i wzbudzająca niechęć.
Od miłości do nienawiści niedaleka droga. Nietrudno widzieć kogoś w samych superlatywach, kiedy w naszej relacji panuje sielanka. Znacznie trudniej nie znienawidzić jej w czasie kryzysu, awantur, odmiennych opinii. Zwykle wówczas dostrzegamy prawdziwe oblicze kogoś, kogo do tej pory kochaliśmy – zauważamy jego wady, toksyczne zachowania, czy manipulacje. Czasem też zwykła sprzeczka rośnie do rangi muru nie do pokonania. Choć podmiot liryczny nie zdradza w jakich okolicznościach i z jakiej przyczyny nastąpiła zwada między kochankami, to z pewnością była znacząca dla ich związku, skoro tak drastycznie zmieniła sposób, w jaki mężczyzna patrzy na swoją kobietę.
Podsumowanie
Chociaż utwór „Niestatek” możemy uznać za fraszkę o tematyce miłosnej i o relacjach międzyludzkich, to mimo swojej zwięzłej formy mówi o powszechnym i do dziś aktualnym zjawisku. Kłótnia i różnica zdań w związku potrafi doprowadzić do zupełnie innego postrzegania ukochanej osoby, niż do tej pory. Często szanujemy się wzajemnie tylko, jeśli druga osoba jest z nami zgodna i podziela nasze poglądy. Imponuje nam poklask, a z natury unikamy odmiennych od naszych opinii, przez co często przekreślamy nawet potencjalnie wartościowe znajomości. Utwór pokazuje też, jak ważne jest poznanie poglądów i zdania drugiej osoby, gdyż zwykle w pierwszej kolejności w zachwyt wprowadza nas czyjś wygląd, a nie to co skrywa się w środku i co może nas poróżnić między sobą.