Stanisław Baliński był polskim poetą, ale także dyplomatą i członkiem grupy Skamandrytów. Jego rodzina od lat mieszkała w Warszawie, ale pochodziła z kresów wschodnich. W domu rodzinnym podtrzymywano dawne tradycje i wychowywano młodego Stanisława w duchu patriotycznym. Możliwe, iż taka postawa przyczyniła się do romantycznych naleciałości w jego twórczości. Zauważymy u niego silną inspirację tą właśnie epoką. Pisał także o patriotyzmie, miłości, emigracji. Wiele jego utworów przypomina wręcz osobisty pamiętnik. Wiersz „O tamtej” jest jednym z najbardziej spornych utworów Balińskiego. W 1999 roku trafił on do antologii poezji miłosnej, co wywołało niemałe kontrowersje, zważywszy na drugie dno ukryte między wierszami.
O tamtej – budowa utworu i środki stylistyczne
Wiersz „O tamtej” Stanisława Balińskiego składa się z trzech czterowersowych strof. Pojawiają się w nim rymy krzyżowe (abab), a także okalające w ostatniej strofie.
Podmiot liryczny zdradza swoją obecność za pomocą odpowiednich zaimków, których nagromadzenie następuje w ostatniej strofie, np.: „mnie”, mi”, „mną”.
Utwór napisano trzynastozgłoskowcem. Taką budowę kojarzymy z epoką romantyzmu. Stało się tak za sprawą „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza, który również jest trzynastozgłoskowcem, a który stał się poniekąd utworem flagowym dla tejże epoki literackiej.
W wierszu pojawia się kilka środków stylistycznych, między innymi epitety, np.: ” słowa łaskawsze”, „rzecz pewna”, powtórzenia, np.: „Za tamtą mi jest smutno, za tamtą mi ciemno…” (cytat ten stanowi także niedopowiedzenie), czy metafory, np.: „Gdy prosiłeś o serce, drwiła z ciebie płocha”, „za tamta mi ciemno”.
O tamtej – interpretacja utworu
„Ta” i „Tamta” w ujęciu romantycznym
Cały utwór zbudowany jest na zasadzie porównania „Tej” do „Tamtej”. Pierwsza myśl, jaka nasuwa się podczas eksplorowania utworu, to że stanowi on porównanie dwóch kobiet, bliskich sercu osoby mówiącej. „Tamta” to ukochana z przeszłości. Kobieta charakterna, kapryśna, wywołująca ciągłą karuzelę emocjonalną. To także kobieta zmienna, o różnych nastrojach, która jednego dnia daje nadzieję na lepszą przyszłość, aby następnego dnia ją odebrać i zranić uczucia. Mimo iż nieidealna, to niezwykła, wyjątkowa, poruszająca serce. Nie można jej tylko „lubić”. Aby znieść wszystkie te wyzwania emocjonalne należy ją kochać. Adrenalina, porywy serca i adorowanie jej zapewniają ciągłą ekscytację.
„Ta” jest obecną partnerką podmiotu lirycznego. To kobieta spokojna, wierna, gwarantująca poczucie stabilizacji i bezpieczeństwa w życiu. Jest pogodna, miła, nie gra na emocjach, nie dostarcza zmartwień. Mimo wszystko stawiana jest na drugim miejscu. Świadczy o tym nawet układ wiersza. „Ta” opisywana jest w drugiej strofie, a „Tamta” w pierwszej.
„Ta” jest porównywana do poprzedniczki, a byłą partnerkę osoba mówiąca stawia jako pierwowzór cech, o czym świadczy cytat: „Ma uśmiech pogodniejszy i słowa łaskawsze”. Stopniowanie przymiotników, takich jak „pogodniejsza” świadczy o odniesieniu do pierwowzoru, poprzedniczki.
Zatem obecna miłość jest jedynie substytutem, zastępstwem, wypełnieniem pustki w sercu. W ostatniej strofie podmiot liryczny przyznaje, że z obecną partnerką czuje się bezpiecznie, ale to za byłą tęskni i do niej wzdycha jego serce.
„Ta” i „Tamta” w ujęciu patriotycznym
Mimo, iż utwór zawarto w antologii poezji miłosnej, to nietrudno dostrzec, że pojawia się tutaj drugie dno i odmienne znaczenie. Stanisław Baliński inspirował się ideałami romantycznymi, ale także romantyczną wizją patriotyzmu, tęsknoty za ojczyzną, bolączkami emigracji. On sam doświadczył życia na obczyźnie. Możemy więc domyślić się, że „Tamta” opisywana w wierszu to ojczyzna, która wymaga ciągłej walki i zaangażowania, której historia jest trudna, wymagająca poświeceń.
Życie na ojczystej ziemi nie jest usłane różami, nie daje poczucia bezpieczeństwa. Na emigracji człowiek może zaznać odrobiny spokoju, oddechu. To czasem jedyny sposób na bezpieczny dom. Chociaż nowy dom można pokochać i gwarantuje on stateczność oraz spokój, to człowiek nie może wymazać z pamięci swej ojczyzny, rodzimej ziemi. Utwór Stanisława Balińskiego „O tamtej” możemy interpretować zatem dwojako.
Podsumowanie
Wiersz „O tamtej” możemy interpretować na wiele sposobów. Chociaż jego znaczenie wydaje się bardzo proste i podane odbiorcy jak na tacy, to nic bardziej mylnego. Każdy może dostrzec w nim wartości, które są mu bliższe i lepiej zrozumiałe. Może być to historia o uczuciach do dwóch zupełnie różnych kobiet i tęsknota za pierwszą utraconą miłością. Albo historia patrioty, który tęskni za domem wymagającym ciągłej walki i poświęceń, mimo iż na obczyźnie może czuć się bezpiecznie i budować nowe życie.