Twórcą utworu Przepaść jest Tadeusz Różewicz – polski poeta, dramaturg oraz prozaik, pochodzący z pokolenia Kolumbów. Były to osoby urodzone w roku około 1920, a pierwsze lata dorosłości przypadały dla nich na czas II Wojny Światowej. Różewicz był również członkiem Awangardy Krakowskiej. Tworzył on przy boku takich poetów jak Julian Przyboś, Tadeusz Peiper, czy Jan Brzękowski. Na podstawie twórczości Tadeusza Różewicza pojawił się tak zwany Styl Różewiczowski, który charakteryzował się między innymi: rezygnacją z ozdobnych środków stylistycznych, naturalnym i potocznym szykiem zdań, oraz unikaniem patosu, zbędnej wyniosłości. Cechy te widoczne są w utworze Przepaść.
Przepaść – analiza stylistyczna dzieła
Utwór Tadeusza Różewicza charakteryzuje się budową stychiczną – autor nie zastosował podziału na zwrotki, wiersz zapisany jest tekstem ciągłym. Składa się on z 20 wersów. Autor nie zdecydował się na wprowadzenie interpunkcji, przez co utwór staje się wierszem wolnym. Poeta zrezygnował także z zastosowania rymów.
Podmiot liryczny w wierszu nie ujawnia swojej obecności. Narracja przedstawiona w utworze opiera się na opisie wydarzeń, których osoba liryczna wypowiadająca się w utworze, jest obserwatorem.
Zgodnie z cechami charakterystycznymi dla Tadeusza Różewicza, wiersz obfituje w proste środki stylistyczne. Uplastycznienie opisu narratora zapewnia zastosowanie licznych epitetów – „drucianych okularach”, „czarnych sukniach”, „małego chłopca”. Autor zastosował także hiperbole, czyli wyolbrzymienia („i przeprowadza / przez otchłań ulicy”, „nad przepaścią krawężnika cofa”. Znaczącą rolę w utworze odgrywają metafory, które wzbogacają narrację podmiotu lirycznego wypowiadającego się w utworze („kiedy w sercu / małego chłopca / świeci iskierka / miłości”, „rozstępują się / straszliwe ciemności / nagromadzone nad światem / przez złych ludzi”). Sam tytuł wiersza może mieć znaczenie symboliczne. Przepaść najczęściej kojarzy się nam z górskimi krajobrazami – majestatycznymi, ale i niezwykle groźnymi. Różewicz również w tytule zastosował pewnego rodzaju hiperbole, która ujawnia się tworząc kontrast z treścią wiersza.
Przepaść – interpretacja utworu
Tematyka utworu Różewicza o tytule Przepaść nie jest związana bezpośrednio z tytułem dzieła. Wiersz nie mówi o pieszych wędrówkach po górskich szlakach, opisuje on natomiast z pozoru błahą codzienną sytuację. Kobieta w podeszłym wieku, z problemami zdrowotnymi („druciane okulary”, „z laseczką”), zmuszona jest przejść przez jezdnie. Za sprawą jej wieku oraz ograniczeń ruchowych staje się to dla staruszki ogromnym wyzwaniem. Krawężnik jest dla niej tytułową „przepaścią”. Nie ma w sobie na tyle odwagi czy przejść samodzielnie na drugą stroną ulicy. Z opisu narratora wiemy, że kobieta boi się, pomimo tego, że nie widać nadjeżdżających samochodów.
W kolejnej części utworu na planie wydarzeń pojawia się młody chłopiec, który służy staruszce pomocą. Bierze kobietę za rękę i pomaga jej w pokonaniu drogi na drugą stroną jezdni. Dla tego młodzieńca przejście przez ulice było czynnością codzienną, niewymagającą od niego praktycznie żadnego wysiłku fizycznego. Hiperbola jaką zastosował poeta, porównując krawężnik chodnika do przepaści, dodaje dramatyzmu wydarzeniom opisanym w utworze.
Poeta zestawił obie postacie na zasadzie kontrastu. Starsza, schorowana kobieta, która nie może sobie samodzielnie poradzić przy codziennych czynnościach, a z drugiej strony młody chłopiec, pełen życia i werwy, gotów by służyć staruszce pomocą. Drobny gest z jego strony okazał się być dla staruszki niezwykle potrzebny. Sama nie zapytała o pomoc, a czyn, którego dokonał młody chłopiec, wyszedł w pełni z jego inicjatywy. Ten drobny gest, okazał się być czymś wielkim – „rozstępują się / straszliwe ciemności / nagromadzone nad światem”. Autor stosując przenośnię, porównując jezdnię do czegoś strasznego, „ciemnego”, dodał sytuacji lirycznej opisanej w wierszu katastrofizmu.
Podmiot liryczny wypowiadający się w utworze opisuje świat, stawiając go w niezwykle negatywnym świetle. Wszechobecne i dominujące zło, przygnębiająca atmosfera, a także trudności, które napotkać możemy (dosłownie) na każdym kroku. Poeta przedstawia je w sposób symboliczny za pomocą gry barw. Czarne suknie babci, czy „straszliwe ciemności” nawiązują do statusu zła w opisywanym przez podmiot liryczny świecie. Jedynym ratunkiem od zła jest iskierka miłości w sercu jednego, małego chłopca. Zachowanie młodego człowieka było w pełni bezinteresowną formą pomocy, drobnym gestem, który nic go nie kosztował. Dla kobiety w podeszłym wieku było to światełko w jej dniu, pozwoliło jej na powrót do normalnego życia. Życzliwość z jaką przyszedł do niej chłopiec jest czymś, czego każdy z nas powinien się od niego uczyć. Z utworu Przepaść wyciągnąć możemy morał, który mówi nam, że drobny gest pomocy względem innego człowieka, choć dla nas samych wydaje się być niczym wielkim, dla drugiej osoby oznaczać może niezwykle dużo. A sama pomoc nie musi wiązać się z ogromnymi poświęceniami.