Jan Andrzej Morsztyn był poetą, politykiem, sekretarzem królewskim i pradziadem króla Stanisława II Augusta. Niektóre z jego utworów wpisują się w nurt marinistyczny, który dążył do ułożenia kompozycji tekstu, opartej na wyszukanym pomyśle i w taki sposób, aby zakończenie było szokujące dla odbiorcy. Utwór „Redivivatus” jest wyjątkowy, ponieważ autor odrzuca wykwintną dworską formę i tematykę głębokiej miłości. Poezja Morsztyna jest typowa dla dworskiego baroku, który charakteryzował się pisaniem dla zabawy i bogactwem środków stylistycznych.
Redivivatus – budowa wiersza i środki stylistyczne
Utwór „Redivivatus” ma budowę stychiczną, czyli ciągłą, bez podziału na strofy. Składa się z dwudziestu wersów i pojawiają się w nim rymy parzyste.
Podmiot liryczny zdradza swoją obecność za pomocą odpowiednich zaimków i czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej, np.: „Tak i ja”, „Będę”. Mamy zatem do czynienia z przykładem liryki bezpośredniej.
W utworze pojawiają się liczne środki stylistyczne, między innymi epitety, np.: „dusze ludzkie”, „żupan młody”, metafory, np.: „Opuszczę z chęcią zwiotszałe łachmany”, powtórzenie: „kiedy”, „inszy”, porównanie: „Przy Jadze bawił jak wietrzyk pieszczony”. Na intonację utworu wpływają liczne przerzutnie, np.: ” W inszy się łupież na nową słobodę/ Przenoszą […]”.
Redivivatus – interpretacja wiersza
Wędrówka dusz
Podmiot liryczny podejmuje tematykę reinkarnacji, wędrówki dusz, życia w kolejnym wcieleniu. Koncepcja ta znana jest już od wieków i zauważalna w wielu religiach na całym świecie.
Idea reinkarnacji pojawiła się nawet starożytnej filozofii greckiej, a jej zwolennikami byli np. Platon czy Pitagoras. Uczniem Pitagorasa był z kolei wspomniany w utworze Alkmeon z Krotonu.
Osoba mówiąca zastanawia się, co dzieje się z nasza duszą po śmierci. Czy rzeczywiście istnieje szansa na kolejne wcielenie? Czy greccy filozofowie mogli się mylić? Rozważa tematy metafizyczne. Śmierć przedstawiona w utworze nie jest końcem, a dopiero początkiem kolejnej podróży.
Podejście żartobliwe
Podmiot liryczny zdaje sobie sprawę z tego, że każdego z nas czeka śmierć, jednak nie jest ona tak bardzo przerażająca, kiedy spodziewamy się otrzymania nowego, zdrowego i młodego ciała. W utworze pojawiają się nawet Parki, czyli mitologiczne uosobienia przeznaczenia, boginie losu. Ich decyzje nie są już tak istotne, skoro wrócimy na ten świat w nowej postaci.
Osoba mówiąca podchodzi do tematu w sposób żartobliwy. Cieszy się, że po śmierci ma szansę narodzić się na nowo jako przystojny młodzieniec, co zwiększy jego szanse u płci przeciwnej. Kiedy przyjdzie na niego czas, porzuci swoje zwiotczałe, starcze ciało i chętnie zmieni postać. Wspomina również o pięknej Jadze, w której być może się podkochiwał lub która odrzuciła jego względy. Dla niej mógłby przybrać nawet formę wiatru, aby tylko delikatnie muskać i chłodzić jej ciało. Odczuwa fizyczną fascynację kobietą.
Zauważymy tu charakterystyczny dla nurtu marinistycznego zwrot akcji. Cały wywód podmiotu lirycznego na temat wędrówki dusz, sprowadza się do chęci bycia bliżej upragnionej kobiety. Nie jest to głębokie uczucie, ale zauroczenie urodą dziewczyny, coś niezobowiązującego, być może flirt.
Podsumowanie
Utwór „Redivivatus” Jana Andrzeja Morsztyna wyraża kontemplację podmiotu lirycznego nad reinkarnacją i „życiem po życiu”. Mimo, iż temat wiersza wydaje się bardzo poważny i skłaniający do refleksji, to osoba mówiąca przemyca w nim nieco żartu. Koncepcja wędrówki dusz podoba się podmiotowi lirycznemu, ponieważ po śmierci mógłby przybrać atrakcyjniejszą formę lub zostać wiatrem, któremu na sucho uszłoby dotykanie atrakcyjnej kobiety.