Tadeusz Gajcy to polski poeta, który należał do Pokolenia Kolumbów. Zginął podczas Powstania Warszawskiego. Jego twórczość nawiązywała do okrucieństwa wojny, utraconych przez nią lat młodości, tęsknoty za normalnością. Przedstawiał apokaliptyczne i mroczne wizje zagłady. Wiersz „Wczorajszemu” powstał w 1942 roku podczas okupacji Warszawy i stanowi przemyślenie na temat emocji i odczuć młodego pokolenia, któremu odebrano stabilne, szczęśliwe i spokojne życie, a zamieniono je na realia II wojny światowej.
Wczorajszemu – budowa wiersza i środki stylistyczne
Utwór „Wczorajszemu” Tadeusza Gajcy składa się z trzynastu strof i jednego wersu między przedostatnią, a ostatnią strofą. Mają one nieregularną długość. W wierszu pojawiają się rymy krzyżowe, jednak umieszczono je nieregularnie.
Podmiot liryczny nie zdradza swojej obecności, jednak kieruje swoje słowa do „wczorajszego”, czyli człowieka przeszłości, który zaznał życia przed wojną. Możemy również odnieść wrażenie, że podmiot liryczny zwracał się do młodszego siebie sprzed lat. Ze względu na kontekst historyczny i biografię Tadeusza Gajcy możemy przyjąć, że za osobą mówiącą kryje się sam autor wiersza. Mamy tu do czynienia z przykładem liryki pośredniej i liryki inwokacyjnej.
W utworze zastosowano wiele środków stylistycznych, między innymi apostrofę, np.: „A tobie — dni wczorajsze w oczach nie ostygły, ufałeś…”, epitety, np.: „księżycowe tło”, „trzepot ptaków”, metafory, np.: „Dzień rozbrój z woni siana”, porównania, np.: „znowu dłoń na niebo jak na strunę złożysz”. W tekście zobaczymy również personifikacje, np.: „Księżyc sierpem zmrużone rzęsy kosił”, powtórzenia, np.: „ufałeś”, „dzisiaj”. Na intonację utworu wpływają liczne przerzutnie, czyli przeniesienie części wypowiedzi do kolejnego wersu, np.: „Dzisiaj — w piaskach cmentarzy/ powiędły echa strzałów”.
Wczorajszemu – interpretacja utworu
Piękne wspomnienie
Podmiot liryczny dokonuje porównania życia sprzed wojny, do tego w nowym realiach. Zwraca się do przedstawiciela przedwojennej generacji, wyliczając mu różnice i utracone piękno oraz wartości.
Dla osoby mówiącej świat przed wojną był niczym piękna bajkowa kraina. Człowiek nie zdawał sobie wtedy sprawy z tego, że ludzka dłoń stworzona do nauki i pięknych czynów, może być pięścią zadającą ból. Nie wiedział też, że świat i piękna natura, którą ukochał może zmienić się w obraz nędzy, pole walki. Człowiek mógł cieszyć się przyrodą, żyć spokojnie, a dzieci mogły puszczać okręciki na wodzie, co symbolizuje szczęśliwe i bezpieczne dzieciństwo.
Dziś obłoki w które wpatrywali się młodzi ludzie składają „pocałunki umarłym”. Człowiek wyobrażał sobie przyszłość w kolorowych barwach, ale rzeczywistość okazała się zupełnie inna. Radosne piosenki trzeba zamieniać w żałobne pieśni. Beztroskę młodości na okrucieństwo i bezwzględność wojny. Nic co człowiek kochał i znał do tej pory nie jest już takie samo. Podmiot liryczny przytacza postać Nike, czyli bogini zwycięstwa, której wizerunek często zdobi pomniki wygranych bitew. Według osoby mówiącej objawiała się młodym, konającym ludziom ginącym w boju.
Żal młodego człowieka
Utwór „Wczorajszemu” Tadeusza Gajcy wyraża ogromny żal i ubolewanie nad utraconą młodością. Człowiek, który miał przed sobą całe życie, marzenia i perspektywy staje oko w oko ze śmiercią i bólem. Giną jego przyjaciele, rodzina, znajomi. Dom zostaje zniszczony. Dawna szkoła, kościół, sklepy, popadają w ruinę.
Wszystko co było mu drogie obraca się w pył. Jest zdany na siebie, swoją odwagę, wiarę i nadzieję na nadejście lepszych czasów. Niestety dziś znając biografię Tadeusza Gajcy wiemy, że taki lepszy czas nigdy dla niego nie nadszedł. Stał się „wczorajszym”- niemalże adresatem swojego własnego dzieła, ponieważ dla nas to człowiek minionej epoki. Na ziemi pozostało już niewielu żyjących świadków tamtych mrocznych wydarzeń.
Autor wiersza zginął w Powstaniu Warszawskim, jako żołnierz Armii Krajowej 16 sierpnia 1944 r. Większość swych utworów poświęcił tematyce wojennej i odczuciu żalu nad utraconą młodością i szansą na normalną przyszłość.
Podsumowanie
Podmiot liryczny w wierszu „Wczorajszemu” zwraca się do przedstawiciela młodzieży, której dane było zaznać przedwojennego życia. Być może jest to poeta, a być może nawet sam autor sprzed lat. Osoba mówiąca przedstawia mu różnicę między tym co było, a co dzieje się w czasie wojny.
Młody człowiek ufał, że czeka go szczęśliwa przyszłość w pokoju i możliwość rozwoju. Nie spodziewał się, że jego życie legnie w gruzach, że być może przyjdzie mu oddać życie za swoją własną ojczyznę, którą kocha i dla której jest gotowy na najwyższe poświęcenia. Wiersz ukazuje ogromny ból i żal za utraconym szczęściem, młodością i normalnością. Wojna odebrała młodzieży życie, szanse na normalny rozwój, edukację, miłość, rodzinne szczęście i stabilizację.