Czesław Miłosz to polski laureat literackiej Nagrody Nobla, z 1980 roku. Był wybitnym poetą, eseistą i prozaikiem. Wiersz „Zaklęcie” jego autorstwa, pojawił się w tomiku „Miasto bez imienia” z 1969 roku. Demaskuje i wytyka przywary społeczeństwa, a także niesie refleksje na temat zachowań ludzkich.
Zaklęcie – analiza i środki stylistyczne
„Zaklęcie” Czesława Miłosza jest wierszem wolnym. Nie zastosowano tu żadnego podziału na strofy, wersy są nieregularne, brak mu również rymów.
Podmiot liryczny nie ujawnia swojej obecności. Zatem utwór jest przykładem liryki pośredniej. Osoba mówiąca przedstawia swoje refleksje, z pozycji narratora, obserwatora. Ciekawe jest tu zastosowanie wielkich liter. Są używane jedynie w wyrazach, które według autora, powinny zostać wyróżnione. Brak jakiejkolwiek rytmiczności, regularności, rymów, ujednolicenia pod względem ilości sylab itp. sprawia, że odnosimy wrażenie, jakby tekst należał do prozy.
Zastosowano tu wiele środków stylistycznych. W utworze znajdziemy między innymi epitety, np.: „ ludzki rozum”, „powszechne idee”, „zdania surowe”, personifikację, np. o rozumie : „On ustanawia w języku powszechne idee I prowadzi nam rękę”. W wierszu występuje również anafora, czyli powtórzenie tego samego słowa lub wypowiedzi, na początku kolejnych wersów, np. „ ani”, „ on”, a także wyliczenie: „ Ani krata, ni drut, ni oddanie książek na przemiał, Ani wyrok banicji”.
Zaklęcie – interpretacja utworu
Pozorna pochwała rozumu
Z pozoru wiersz „Zaklęcie” stanowi pochwałę dla ludzkiego rozumu. Takie wrażenie odnosimy, czytając go po raz pierwszy. Podmiot liryczny mówi , że rozum jest niezwyciężony i że nic nie może go zniszczyć. To dzięki rozumowi człowiek wymyśla zasady, np. pisowni, takie jak wykorzystanie małych i wielkich liter. Zatem ludzki rozum pozwala uporządkowywać życie, wprowadzić pewne normy, pozwala na wzajemny szacunek, tolerancję. To narzędzie, którego nic nie jest w stanie ograniczyć i stłamsić: „Ani krata, ni drut, ni oddanie książek na przemiał”. Nawet zniszczenie ksiąg nie jest w stanie zniwelować przekazywanej, z pokolenia na pokolenie wiedzy i doświadczeń.
To ludzki rozum pozwala tworzyć i spośród wszystkich słów i wypowiedzi wybrać te, trafiające w samo sedno. Podmiot liryczny chwali pojęcie filozofii, co zostało zapisane jako Filo – Sofia, być może po to, aby podkreślić znaczenie tego słowa, czyli umiłowanie mądrości. Uznaje filozofię za sprzymierzeńca poezji, która często wykorzystuje znane nurty filozoficzne do przedstawienia pewnych refleksji.
Znaczenie tytułu
Jak wspomniano wcześniej – na pierwszy rzut oka, wiersz wydaje się był pochwalą dla rozumu. Jednak warto spojrzeć na utwór przez pryzmat wymownego tytułu. Osoba mówiąca w wierszu wydaje się zaklinać rzeczywistość i wypowiadać życzenie lub właśnie zaklęcie, aby świat wyglądał tak, jak przedstawiony w utworze.
Tak naprawdę niewielu ludzi kieruje się w życiu rozumem. Doświadczenia często niczego nas nie uczą i powielamy w kółko te same błędy. Na świecie nie ma tolerancji. Ludzie wciąż cierpią ze względu na swój kolor skóry, orientację, religię, niepełnosprawność, poglądy polityczne itp. Nic w zachowaniu ludzi nie jest racjonalne, kierujemy się instynktami, pragnieniami, swoimi korzyściami. Choć ludzki rozum jest ogromną wartością, to bardzo wielu ludzi nie potrafi korzystać z tego dobrodziejstwa.
Wprowadzamy w życie zasady, przepisy prawa, choć nie potrafimy ich przestrzegać. Autor utworu udowadnia, jak bardzo są one kruche, stosując wielkie litery, jak jemu się to podoba, w sposób który sam uważa za słuszny. Filozofia znana jest od wieków a liczne jej nurty, nie pomogły zgłębić człowiekowi najbardziej nurtujących pytań egzystencjalnych.
Podsumowanie
Wiersz „Zaklęcie” na pierwszy rzut oka ma być pochwalą ludzkiego rozumu i refleksją nad związkiem, między poezją, a filozofią. Tak na prawdę dostajemy tylko zaklęcie, życzenie podmiotu lirycznego, który obnaża prawdę na temat ludzkości. To jak opisuje rozum ludzki, nie ma się nijak do rzeczywistości, w której człowiek nie potrafi korzystać z tego dobrodziejstwa. Brak w nas racjonalnego myślenia, tolerancji, chęci przestrzegania własnych zasad. Nie jesteśmy ciekawi świata, nie dociekamy.
Znane od lat filozofie, nie przyniosły żadnych rezultatów, w rozwikłaniu zagadek ludzkości, sensu życia, czy śmierci. Filozofia, która jest umiłowaniem mądrości, tak naprawdę nie czyni człowieka mądrzejszym. Autor utworu obnaża wady społeczne. Pozostawia nam ukryte znaczenie, które możemy odczytać lub nie, w zależności jak bardzo zagłębiamy się w treść wiersza i czy bierzemy pod uwagę tytuł, dzięki któremu odkrywamy nagle drugie dno zawarte w treści.