Żegluga to jeden z sonetów autorstwa Adama Mickiewicza znajdujących się w zbiorze Sonety Krymskie. Dzieło zostało napisane pod wpływem doświadczeń autora podczas jego rejsu z Odessy na półwysep Krymski.
Żegluga – wstęp do interpretacji
Żegluga uważana jest za jeden z trzech sonetów „marynistycznych”, które występują w Sonetach Krymskich. Podział ten został ustalony na podstawie treści sonetów: przeważały w nich opisy morskiego krajobrazu, motywy żeglugi, podróży morskiej. Pozostałymi dwoma sonetami „marynistycznymi” jest poprzedzający Żeglugę wiersz Cisza morska i następujący po niej utwór Burza. Zaznaczenie kolejności jest ważne ze względu na to, że wymienione trzy utwory łączą się ze sobą w spójną całość i opisują etapy rejsu. Żegluga jest więc jasnym nawiązaniem do Ciszy morskiej.
Z kontekstu biograficznego autora wiemy, że podczas swojej podróży Adam Mickiewicz przebywał na wygnaniu. Była to kara, jaką otrzymał podczas procesu filomatów i filaretów. Tęsknota za ojczyzną jest już mniej widoczna w tym sonecie, ale emocje, jakie przeżywa podmiot liryczny w czasie rejsu są ściśle powiązane i kontrastowe do tych, które opisane były w Ciszy morskiej. Warto zaznaczyć, że Żegluga jest, według wielu, jedynym radosnym sonetem w zbiorze. Ze względu na kontekst biograficzny możemy utożsamiać podmiot liryczny z autorem dzieła.
Żegluga – analiza utworu i środki stylistyczne
Żegluga jest sonetem – utworem lirycznym o ścisłej, z góry ustalonej budowie i układzie rymów. Całość, czternaście wersów, podzielona jest na dwie zwrotki czterowersowe oraz na dwa trójwiersze. Pierwsze zwrotki mają zazwyczaj za zadanie wprowadzić odbiorcę w sytuację liryczną przedstawioną w utworze, nadają klimatu. W trójwierszach zazwyczaj umieszczana jest refleksja na temat utworu, która nadaje mu cały sens i pozwala go prawidłowo odczytać. Całość napisana jest charakterystycznym trzynastozgłoskowcem.
Układ rymów w Żegludze to układ z góry narzucony przez określone zasady sonetu. W pierwszych dwóch zwrotkach jest to schemat abba, który tworzy rymy okalające. Rymy w dwóch ostatnich trójwierszach to abc i abc – jest to układ krzyżowy.
Zastosowanie odpowiednich środków stylistycznych nadaje wierszowi klimatu. Szczególnie widoczne są tutaj wyrazy wprowadzające dynamikę, takie jak wbiegł, przewala się, nurkuje, wznosi. Podobną funkcję mają wykrzyknienia – nadają one dynamizmu, tym samym odzwierciedlając ruch morza i szybkie działanie załogi statku podczas wznoszenia się fal. Ważne są także liczne przenośnie i metafory, które pozwalają dokładniej przybliżyć sytuację liryczną. W tekście znajdziemy także epitety, które pomagają w zobrazowaniu morskiego krajobrazu podczas sztormu.
Żegluga – interpretacja treści utworu
Pierwsza zwrotka Żeglugi jest bezpośrednią kontynuacją Ciszy morskiej – świadczy o tym początek pierwszego wersu, który zespala dwa te utwory w całość. Po ciszy na morzu następuje wznoszenie się fal, przychodzi wiatr, okręt zaczyna płynąć. Majtek jest tutaj porównany do wspinającego się na sieci pająka – w całym sonecie autor podkreśla obecność natury. Jest ona niebezpieczna, nawet jeśli wydaje się być na pozór spokojna. Majtek jest tutaj porównany do pająka czyhającego na swoją ofiarę.
Druga zwrotka jest rozległym porównaniem okrętu do pegaza. Kiedy nadchodzi wiatr, statek niczym uskrzydlony koń dumnie wzbija się w powietrze, łapie fale, pędzi przed siebie. Warto zaznaczyć, że pegaz jest znanym symbolem natchnienia artystycznego. W tym fragmencie wiersza przedstawiona jest pełna dynamiki sytuacja: okręt już nie dryfuje, tylko sunie po morzu. Wykrzyknienia jeszcze bardziej potęgują to wrażenie.
Podmiot liryczny ujawnia się w pierwszym trójwierszu: jego wnętrze buja się gwałtownie razem z masztem – targają nim skrajne emocje, zarówno panika jak i radość. Wędrowiec nie jest już wyobcowany czy osamotniony. Śmieje się razem z innymi podróżnymi, jego serce także ogarnia prawdziwa lekkość. Wnętrze podmiotu lirycznego możemy porównać do szalejącego morza, które zostało przedstawione wyżej. Drugi trójwiersz skupia się głównie na odczuciach podmiotu lirycznego. Pada on na podłogę okrętu, jego serce bije szybko.
Podczas ogólnego chaosu jego serce i umysł stają się wolne – podróżnik jest jak ptak, nieograniczony żadnymi traumatycznymi wspomnieniami czy przytłaczającymi myślami. Obraz ten jest kontrastowy do uczuć podmiotu lirycznego w poprzednim sonecie. Podmiot liryczny może zapomnieć o trudnej przeszłości tylko wtedy, kiedy targają nim emocje, w jego wnętrzu panuje chaos. Kiedy jednak uspokaja się, wszystkie niechciane wspomnienia wracają do niego i sprawiają ból.
W Żegludze przedstawiony jest motyw natury – chociaż może ona być z pozoru delikatna i łatwa w okiełznaniu, to po chwili staje się też groźna. Wpływ natury na człowieka został zaznaczony tutaj bardzo mocno – nastrój podmiotu lirycznego współgra z tym, co dzieje się podczas sztormu. Motyw podróżnika, homo viator, nie jest aż tak widoczny w tym sonecie, jak w reszcie utworów znajdujących się w zbiorze Sonety Krymskie.