Praca – to właśnie ona często wypełnia dni ludzi, angażuje ich myśli i stała się jedną z podstawowych aktywności, towarzyszących człowiekowi codziennie już od zarania jego historii. Stała się ona także działaniem podejmowanym, z jednej strony by przetrwać, a z drugiej by osiągnąć liczne korzyści, niekoniecznie potrzebne do przeżycia. Przez wieki zmieniała swój charakter, ale jej główne założenia pozostały niezmienne – ma ona dostarczyć środki niezbędne do przeżycia oraz wytworzyć dobra wszelkiego rodzaju. Praca ma wiele definicji w słownikach i encyklopediach, a każda zagadnięta na ulicy osoba zapewne określiłaby ją jeszcze inaczej, w sposób dla siebie charakterystyczny. Została także wielokrotnie zobrazowana w literaturze, zwłaszcza pochodzącej z epoki pozytywizmu, tak jak “Lalka” Bolesława Prusa. Praca to także podstawa życia bohaterów powieści Władysława Reymonta “Chłopi”. Czym zatem dokładnie dla człowieka może być praca?
“Lalka” to dzieło pozytywizmu, epoki, w trakcie której praca stała się wręcz założeniem i jednym z najważniejszych tematów. praca organiczna, praca u podstaw – to wszystko przenikało myśl pozytywistyczną, stojącą w opozycji do romantyzmu. Prus w swojej powieści charakteryzuje pracę za pomocą postaci starego subiekta – Ignacego Rzeckiego. Dokładnie opisany został dzień pracy Rzeckiego w sklepie. Przedstawiony on został jako człowiek staranny, skupiony i skrupulatnie wypełniający powierzone mu obowiązki. Cały jego dzień rozgrywa się według dokładnego planu i obraca się głównie wokół wykonywanej przez niego pracy. Rzeckiego zaprząta więc lista zadań, jakie otrzymał od Wokulskiego, kwestie finansowe, towar sprzedawany w sklepie czy wygląd wystawy okiennej. W oczach Rzeckiego rzeczy te mają ogromną rangę, cały jego świat kręci się wokół nich (oraz Napoleona). gdyby coś poszło niezgodnie z planem, rutyna zostałaby zakłócona i w sklepie wydarzyłoby się coś nieprzewidywalnego, to byłaby to dla Rzeckiego katastrofa. Prus dokładnie opisuje jego odczucia – Rzecki w takiej sytuacji cierpiałby na bezsenność, dręczyłyby go myśli o ruinie sklepu, do której miałoby doprowadzić jego zaniedbanie. Widać więc, że dla Rzeckiego jego praca to coś więcej niż tylko źródło zarobku, to także sens jego życia, miejsce, w którym spełnia on swoje ambicje i które traktuje niemal jak żywą istotę wymagającą opieki. Rzecki niewiele czasu spędza poza sklepem, wokół pracy kręci się więc jego całe codzienne życie.
Na swój sukces pracował też właściciel sklepu zatrudniający Rzeckiego, czyli Stanisław Wokulski, ma on jednak zdecydowanie inne podejście do pracy. Nie jest ona dla niego sensem istnienia, ale narzędziem, które pozwala mu poprawić swój los – wyrwanie się z Syberii oraz awans do wyższej klasy społecznej, dzięki niej zdobył także akceptację arystokracji. Wokulski dzięki pracy zyskał majątek, który umożliwił mu wygodne i bezpieczne życie. Praca i pieniądze umożliwiły mu też pomaganiem innym ludziom, którym aż tak się w życiu nie poszczęściło, na przykład Węgiełkowi. Praca jest więc dla Wokulskiego narzędziem, środkiem, który pozwala mu na osiągnięcie założeń, które nie są z nią powiązane. To droga, a nie cel sam w sobie.
Z kolei w powieści “Chłopi” Reymonta praca jest czymś, wokół obraca się całe życie tytułowych chłopów. Dodatkowo jest ona ściśle powiązana z cyklem natury, zmianą pór roku i tym, w jaki sposób funkcjonują zwierzęta i rośliny. jest to praca, która przede wszystkim ma umożliwić ludziom przeżycie, bardzo pierwotna i wymagająca od człowieka dostosowania się do niej. W świecie przedstawionym jeśli jakieś gospodarstwo nie pracuje, to po prostu nie je, nie ma materiałów potrzebnych do odziania się, nie ma dostępu do niezbędnych przedmiotów codziennego użytku. Tak zdefiniowana praca określa determinuje ludzkie życie i jest jedynym środkiem, by człowiek mógł poradzić sobie z otaczającym go światem i przyrodą. Nie jest to praca mająca spełnić ludzkie ambicje czy marzenia (jak w przypadku Rzeckiego), ale taka, która zapewnia przetrwanie. Praca w “Chłopach” dość mocno wiąże się także z kwestiami religijnymi – jest ona bowiem cnotą, czymś co charakteryzuje dobrego, uczciwego człowieka. Boryna umarł w spokoju dopiero wtedy, gdy wyszedł na pole i rozpoczął zasiew. Jest to symboliczne podkreślenie tego, jak ciężka praca na roli uszlachetnia człowieka i nadaje jego życiu sens. Praca w “Chłopach” ma więc wymiar czysto biologiczny i umożliwia bohaterom przeżycie, ale łączy się także ona z aspektem religijnym, jako droga do zbawienia swojej nieśmiertelnej duszy.
Praca może być dla człowieka wieloma rzeczami i kryć się w różnych definicjach. Jednym może zastępować sens życia i nadawać rytm ich codzienności do tego stopnia, że każde odstępstwo od rutyny staje się tragedią, tak jak ma to miejsce w przypadku Ignacego Rzeckiego. W innych przypadkach praca stać się może użytecznym narzędziem, które umożliwia realizację własnych celów, które nie są z nią powiązane – taką drogą podążył inny bohater “Lalki”, Stanisław Wokulski. Praca wreszcie może być sposobem na przeżycie, zwłaszcza jeżeli jest to praca na roli, w trakcie której wytwarzane jest pożywienie, może także uszlachetniać i łączyć się z religią – taką wizję pracy zaproponował w “Chłopach” Władysław Reymont. Praca może być więc wieloma rzeczami, a to, czym się stanie, zależy tylko od człowieka, który jej się podejmuje.