Na zachowanie człowieka i na postawy, jakie przyjmuje on w swoim życiu, ma wpływ wiele czynników, które kształtują każdą osobę. Nikt nie jest taki sam przez cały czas, jaki spędza na ziemi. Na zmianę ludzkich postaw wpływają między innymi doświadczenia i sytuacje, jakich człowiek jest uczestnikiem w trakcie trwania swojego życia. Wiele okoliczności radykalnie zmienia ludzi. Dostrzegli to twórcy dzieł literackich, nieustannie wystawiając swoich bohaterów na różnego rodzaju wydarzenia, spotkania z innymi czy sytuacje, które kształtują ich charakter. Widać to w takich utworach jak „Potop” Henryka Sienkiewicza, „Makbet” Williama Szekspira czy „Zbrodnia i kara” Fiodora Dostojewskiego.
W przypadku powieści „Potop” na różnego rodzaju okoliczności zmieniające charakter narażony był główny bohater, czyli Andrzej Kmicic. Początkowo czytelnik poznaje go jako awanturnika, hulakę i człowieka skorego do przemocy i rozboju. Cechy te jednak zniechęcają do niego jego narzeczoną, czyli Aleksandrę Billewiczównę. Postanawia się więc zmienić, by zasłużyć na jej względy i odzyskać dobre imię. W międzyczasie niestety pozwolił Radziwiłłom na zmanipulowanie się i tym samym zdradził ojczyznę. Były to dla Kmicica okoliczności, które sprawiły, że stał się patriotą i zupełnie innym człowiekiem, walczącym o wolność ojczyzny, mniej gwałtownym i impulsywnym, a także pielęgnującym w sobie liczne przywary sarmatów. Popełnione błędy i miłość do Oleńki Billewiczówny, która się go bała i nim gardziła ze względu na jego czyny, sprawiły, że Kmicic odmienił swój charakter i zachowanie na lepsze, stając się dobrym obywatelem.
Inny przykład tego, że okoliczności wpływają na ludzkie zachowanie, charakter czy postawę, jest główny i tytułowy bohater dramatu „Makbet” autorstwa Szekspira. Był on wiernym poddanym króla Szkocji, Dunkana. Wszystko zmieniło się jednak w chwili, w której Makbet spotkał na swojej drodze trzy wiedźmy, witające go jako przyszłego króla Szkocji. Pod wpływem tej przepowiedni oraz namów ambitnej żony Makbet zamordował swojego króla i przejął jego tron. Odmieniło to całe jego życie, a upadek moralny bohatera był nieodwracalny. Makbet stał się zdrajcą i uzurpatorem, wypatrującym wszędzie wrogów i eliminującym ich bez litości. Z człowieka spokojnego i postępującego właściwie zmienił się w paranoicznego zbrodniarza, którego spotkał bezwzględny upadek. Gdyby nie przepowiednia wiedźm oraz żądna władzy żona zapewne nie doszłoby do tego.
Tego typu wpływ okoliczności na postawę i zachowanie bohatera widoczny jest też w powieści Fiodora Dostojewskiego pod tytułem „Zbrodnia i kara”. Główny bohater żyje w mrocznym Petersburgu, mieście w którym króluje przemoc i nędza. Warunki te ukształtowały Rodiona Raskolnikowa, wpoiły przekonanie o beznadziei ludzkiego losu i sprawiły, że zaczął on wierzyć w podział ludzi na lepszych i gorszych. Raskolnikow nie widział sposobu na wyrwanie się z tego systemu, dlatego też zamordował lichwiarkę siekierą, sądząc, że ma do tego prawo i to odmieni jego życie na lepsze. Dokonana zbrodnia była kolejną okolicznością, która wpłynęła na postawę i zachowanie Raskolnikowa. Zrozumiał on wówczas bowiem, że jest zwykłym człowiekiem i nie ma moralnego prawa do mordowania innych, sama zaś zbrodnia uświadomiła mu, że nie jest on w stanie dokonać jej z zimną krwią, jak wcześniej zakładał. Wpływ miało także na niego poznanie ukochanej Soni, która cierpliwie nawracała go na wiarę i kształtowała w nim od nowa moralność – to dzięki niej przyznał się do morderstwa.