Człowiek jest istotą, która w ciągu swojego życia doświadcza wielu zmian. Mają one miejsce ze względu na wiele czynników, na przykład trudnych sytuacji, znajomości z innymi ludźmi czy też pod wpływem innych doświadczeń. W ten sposób ludzie przechodzą przez przemianę duchową, która potrafi sprawić, że całkowicie zmienią swoje poglądy, perspektywę, przez jaką widzą świat czy zachowanie. Widać to także w literaturze – bohaterowie doświadczeni niezwykłymi okolicznościami rozwijają się i na końcu powieści nie są tą samą osobą, jaką poznał czytelnik, gdy rozpoczynał swoją lekturę. Widać to w takich dziełach jak „Potop” Henryka Sienkiewicza, „Kordian” Juliusza Słowackiego czy też „Zbrodnia i kara” Fiodora Dostojewskiego.
W powieści Henryka Sienkiewicza „Potop” przemianę duchową przechodzi główny bohater, czyli Andrzej Kmicic. Początkowo czytelnik poznaje go jako porywczego hultaja i awanturnika, skorego do przemocy i do agresji, co widać na przykładzie rzezi wsi Wołmontowicze. Kmicic zmienił się jednak, ponieważ te cechy jego charakteru sprawiły, że jego ukochana, Aleksandra Billewiczówna, nie odwzajemniała jego uczuć. Jednak w drodze do duchowej przemiany Kmicic popełnił jeszcze wiele błędów, w wyniku których służył zdrajcom ojczyzny, Radziwiłłom.
Wszystkie te czynniki ostatecznie sprawiły, że bohater stał się przykładnym obywatelem i patriotą, walczącym o wolność zaatakowanej ojczyzny i poświęcającym się dla niej. Przemiana duchowa Kmicica symbolicznie reprezentowana była przez zmianę imienia na pana Babinicza. W jej wyniku Kmicic odzyskał swoje dobre miano, zdobył szacunek innych, a Oleńka zdecydowała się go jednak poślubić, poruszona jego przemianą oraz skalą jego patriotycznych dokonań.
W romantycznym dramacie Juliusza Słowackiego Kordiana czytelnik poznaje jako młodzieńca, zalecającego się do starszej od niego Laury. Po odrzuceniu, jakiego chłopak doświadczył z jej strony, próbował on targnąć się na swoje życie. Po nieudanej próbie samobójczej wyruszył w podróż po Europie, która wiele nauczyła go na temat prawdziwej natury świata oraz ludzi. Wszystko to sprawiało, że Kordian dojrzewał i coraz bardziej zmieniał się jego charakter. Stawał się on coraz bardziej doświadczony i zgorzkniały.
Finał jego przemiany duchowej miał miejsce na szczycie Mont Blanc, skąd Kordian zszedł już jako dojrzały człowiek, zaprawiony w trudach życia i gotowy podjąć się zamachu na samego cara rosyjskiego. Traumatyczne wydarzenia, podróż oraz nieszczęśliwa miłość na zawsze odmieniły go jako człowieka oraz rozwinęły w nim nieznane do tej pory cechy charakteru.
